نحوه پرورش آلوئه ورا (آموزش اصولی)

کاشت آلوئه ورا به دلیل خواص دارویی ارزشمند در کشورهای مختلف از جمله ایران مورد توجه قرار می گیرد. افراد بسیاری از پرورش این گیاه به عنوان یک منبع کسب درآمد استفاده می کنند. علت این همه علاقه و توجه به کاشت و پرورش آلوئه ورا, سودمندی این گیاه برای درمان بعضی از بیماری ها و به ویژه نقش مراقبتی آن برای پوست و زیبایی است.

به دلیل داشتن ویژگی های خاص از جمله: تحمل شرایط کم آبی، گرمای هوا و خواص دارویی از دیرباز در مناطق خشک گرمسیری و نیمه گرمسیری و حاره ای به عنوان گیاه زینتی و همچنین گیاه دارویی کشت می شده است . به علت رویش در مناطق بیابانی به نام «لاله بیابان» نیز مشهور است. این گیاه هم اکنون در جنوب ایران در استان های هرمزگان و بوشهر به صورت اهلی و در سایر نقاط به صورت گلخانه ای کشت می شود.

آشنایی با گیاه آلوئه ورا Aloe vera

آلوئه ورا یک گیاه چندساله است و به خانواده سوسن (lily family) تعلق دارد. آلوئه ورا بومی افریقا و مناطق مدیترانه ای است.۲۵۰ گونه مختلف از آلوئه ورا وجود دارد.گیاه آلوئه ورا بواسطه برگهای کلفت آبدار و کوزه مانند خود ،مشخص می شود. اندازه گیاه ممکن است از چند سانتیمترتا چند دسیمتر که بستگی به گونه آن دارد، متغیر است.مراقبت از گیاه آلوئه ورا شبیه مراقبتهای گیاه کاکتوس است.

امروزه دیگر دیدن برگ‌های باریک و بلند این گیاه خانواده کاکتوس در فروشگاه‌ها و دارروخانه‌ها، نه‌تنها برای بسیاری از مردم عادی شده که بازار ایران شاهد انواع و اقسام محصولات فرآوری شده آلوئه ‌ورا یا همان صبر زرد به زبان بومی خودمان است. خواص آلوئه ورا گسترده بوده و فراورده‌های جانبی آن شامل انواع محصولات آرایشی و بهداشتی، ماسک آلوئه ورا، ژله، نوشیدنی و کمپوت آلوئه‌ورا است.

آلوئه ورا در چه مناطقی کشت می شود

مناطق اصلی کشت فضای باز (مزرعه) در استان های گرمسیری ایران از جمله استان هرمزگان به ویژه بندر لنگه، بندر سیریک ،ارتفاعات بشاگرد ،روستای نصیرابی میناب ، 35 کیلومتری بندرعباس در قلعه قاضی، بندر خمیر ،بندر کنگ ، بندر مقام، قشم ،بوشهر ، سیستان و بلوچستان، فارس و خوزستان می روید.

این گیاه در پانصد سال قبل ،از آفریقا به جزیره قشم آورده شده است.

از آنجایی که محل استقرار این طرح در مزارع جنوب کشور پیش بینی شده تمامی امکانات لازم اعم از نهاده های اولیه، نیازهای اکولوژی و…. جهت کشت آلوئه ورا مهیا می باشد. این محصول به دلیل کشت آسان و تولید کم هزینه و نیاز آبی کم به عنوان یک گیاه مهم و مقرون به صرفه جهت کشت و سودآوری در مناطق جنوبی کشور به حساب می آید. سایر مناطق مشابه آب و هوایی در استان های جنوبی فراوان می باشد که می تواند برای کشت و تولید این گیاه دارویی مورد استفاده قرار گیرد.

نکاتی که قبل از شروع باید بدانید

• آلوئه‌ورا گياه طبيعت و بيابان است؛ پس به نور زياد احتياج دارد اما اين نور بايد غيرمستقيم باشد.
• از آنجا كه آلوئه‌ورا بسيار شبيه كاكتوس است و در گروه گياهان گوشتی قرار دارد، پس نيازی به آبياری هر روزه ندارد.
• بهتر است خاک اين گياه مثل خاک انواع كاكتوس شنی باشد.
• هنگام تكثير گياه بايد مراقب باشيد ريشه‌هاک پاجوش‌ها در معرض هوا قرار نگيرند.
• گياه آلوئه‌ورا برخلاف ديگر گياهان نيازي به اسپري كردن و مرطوب شدن برگ‌هايش ندارد.

به جز عملیات شخم‌زنی زمین در ابتدای کشت گیاه، یک مزرعه آلوئه‌ورا به ماشین‌آلات و تجهیزات کلان دیگری نیاز ندارد.

شرایط پرورش و کاشت آلوئه ورا

آلوئه ورا جزء گیاهان بومی نواحی گرمسیری است. این گیاه بیشترین رشدش را در شرایط دمایی مطلوب ارائه می کند.

دما

آلوئه ورا گیاه بومی مناطق گرم و خشک است، از این رو تحمل گرما و خشکی را دارد. حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل برای این گیاه ۱۰-۵۰ درجه سانتی گراد و بهترین دما برای رشد گیاه بین ۲۰-۳۰ می باشد. معمولا دمای محیط رشد آن می بایست بالاتر از ۲ درجه سانتی گراد باشد. آلوئه ورا از جمله گیاهانی است که در صفر درجه سانتی گراد از بین می رود. این گیاه در هوای مرطوب نیز به خوبی رشد می کند و نیاز به آبیاری کمتری دارد.

آبیاری گیاه آلوئه ورا

آلوئه ورا جزء گیاهان مقاوم تلقی می شود. بنابراین نیاز آبی کمی دارد. از این رو بسیار شبیه به کاکتوس صخره ای عمل می نماید. هر 8 تا 11 روز بازه زمانی آبیاری به این گیاه است. در آبیاری بیش از حد یا خیلی کم، برگ های گیاه شروع به خشک شدن و تحلیل رفتن ژل می کند و ممکن است رنگ برگ ها زرد یا قهوه ای شده و در نهایت گیاه از بین برود.

سیستم آبیاری قطره‌ای و فارو

در صورت استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای میزان آب مورد استفاده به‌طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. درحال حاضر هزینه تجهیز هر هکتار زمین کشاورزی به آبیاری قطره‌ای بین ٨٠٠‌هزار تا یک‌میلیون تومان است.

مناسب ترین روش آبیاری سیستم فارو ( ایجاد پشته های خاک در فواصل معین و کاشت گیاه روی این پشته ها) می باشد و در کشت های گلخانه ای سسیتم آبیاری قطره ای می باشد.

کود دهی

آلوئه ورا گیاهی کم توقع است، ولی چنانچه خواستار شادابی همیشگی و تولید برگهایی مملو از ژل می باشید.باید قبل از کشت در سال اول به مزرعه یا گلخانه حتما ۵۵_۴۵ kg / h فسفر، ۶۵_۵۵ kg / h ازت، ۴۵_ kg / h۳۵ پتاس به اضافه ی کودهای حیوانی (مرغی و دامی) کاملا پوسیده اضافه نمود.سپس عملیات آفتاب دهی (soilsolariztion) و در پی آن کشت پاجوش صورت پذیرد.

خاک مناسب برای پرورش آلوئه ورا

گیاه آلوئه ورا شدیدا نیازمند خاکی با زهکش بالاست. از این رو می توان از مخلوط ماسه (بادی) یا سنگریزه با خاک اصلی برای گیاه استفاده کرد.این گیاه در ماسه خالص به رشد مطلوب دست نمی یابد. بهترین خاک ،خاک شنی لومی می باشد

به طور کلی، خاک مناسب باید دارای: 1/3 خاک رس (خاک مزرعه) + 1/3 ماسه بادی + 1/3 خاک برگ باشد، تا تأثیر فوق العاده بر رشد گیاه آلوئه ورا داشته باشد.

نور مناسب کشت

بهتر است پاجوش آلوئه ورا نور را به صورت مستقیم دریافت نماید، البته چنانچه اشعه مستقیم در تماس با گیاه قرار گیرد، ممکن است گیاه را بسوزاند.
رشد گیاه صبر زرد ( آلوئه ورا) با باد گرم و آفتاب شدید رابطه معکوس دارد. در این حالت برگها به رنگ قهوه ای روشن در می آیند و رشد آن متوقف و از فعالیت گیاه به شدت کاسته می شود.

چنانچه پاجوش در گلدان و درون منزل نگهداری می شود، می بایست آن را در مکانی آفتاب گیر یا پشت پنجره قرار داد، و بهتر است گلدان هر روز چند ساعت در محیط خارج از منزل قرار داده شود.

PH مناسب (شوری) آلوئه ورا

میزان تحمل پاجوش آلوئه ورا به شوری براساس مطالعات صورت گرفته، بین ۵ -۱۵ دسی زیمنس بر متر می باشد. افزایش شوری بالاتر از ۸ دسی زیمنس برمتر سبب کاهش کیفیت محصول می شود. گیاه آلوئه ورا حدود ۹۹ تا ۹۹/۵ ٪ آب دارد و pH برگ آن حدود ۴ – ۴/۵ و برای کشت حدود ۶/۵ می باشد.تک بوته هاى گیاه در محیط هاى طبیعى ، مقاومت خوبى در مقابل استرس هاى محیطى ندارند این گیاه یکسال کاشته شده و تا 8 سال مورد استفاده قرار مى گیرد.

معرفی آفت ها و بیماری آلوئه ورا

لکه سیاه از آفت های آلوئه ورا می باشد. این لکه ها بر اثر نیش حشرات و تخم گذاری آن ها روی برگ پدیدار می شود. آلوئه وراهایی که در فضای بیرونی منزل یا زمین کشاورزی کاشت می شوند، به این نوع آفت دچار می گردند.

شپشک آرد آلود یا شپشک سفید آفت دیگری برای گیاه آلوئه ورا است که ممکن است با انتقال گیاه از بیرون به منزل دیده شود.

یکی دیگر از مشکلات پرورش آلوئه ورا مربوط به پوسیدگی ریشه می باشد. این موضوع به دلیل آبیاری بیش از اندازه یا نبود زهکش مناسب اتفاق می افتد.

اگر می خواهید از نقش درمانی آلوئه ورا بهره مند شوید، بهتر است از نمونه های قدیمی برگ های آن استفاده کنید. چون این برگ ها بعد از بریده شده دیگر رشد نمی کنند. برای بهره مندی از ژل آلوئه ورا برش عرضی به گیاه بزنید تا ژل آن به خوبی خارج شود.

روش های مقابله با بیماریها و علفهای هرز

به طور کلی باید گفت اگر کشت گیاه به صورت اصولی (ارگانیک) و تحت نظر متخصصین صورت پذیرد مبارزه با بیماریها و علف های هرز به حداقل خود می رسد زیرا در مجموع خطر بیماریها و علفهای هرز در این گیاه نسبت به گیاهان دیگر بسیار کم است، اما برای مبارزه با بیماری های قارچی از قارچ کش میشکارپ و برای مقابله با کنه از سمی بنام دیازینون استفاده می گردد. همچنین زمان آغاز مبارزه با علف های هرز از هنگام وجین صورت می پذیرد که این امر نه تنها باعث جلوگیری از ازدیاد علف های هرز شده بلکه باعث هوادهی خاک نیز می گردد که بسیاری از بیماریها به این شیوه از بین خواهند رفت.

نحوه کاشت و پرورش آلوئه ورا

تکثیر آلوئه ورا از راه بذر ،قلمه برگ و جداسازی پاجوش های حاصل از گیاه مادری انجام می شود .حالت طبیعی تکثیر آلوئه ورا غالبا از طریق پا جوش صورت می گیرد، به این صورت که پاجوش های تولید شده در اطراف پایه مادری به آرامی و با خارج کردن خاک اطراف آن طوری که ریشه هایش صدمه زیادی نخورد را بیرون آورده و در زمین و در محلی مناسب به صورت ردیفی می کارند.

در روش جداسازی پاجوش ها از گیاه مادری ، هنگامی که 4 برگی باشد ،جداسازی انجام می شود.در صورت رشد مناسب بوته مادری هر بوته بین 1 تا 15 پاجوش در اطراف خود تولید می کند. هدف از کاشت ، برداشت ژل است .

فصل و روش برداشت آلوئه ورا

ماه های آذر ، دى و بهمن ،زمان مناسب برداشت در استان گرمسیری می باشد. در زمان برداشت هر سه ماه یک بار از هر بوته، 3-4 برگ کنارى برداشت می شود. پس از برداشت بلافاصله باید در محیطی کاملا بهداشتی اقدام به استخراج ژل نمود یا برگ ها را توسط کانتینرها ی یخچال دار به کارخانه فر آوری منتقل نمود.

تکثیر آلوئه ورا

طریقه تکثیر و پرورش گیاه آلوئه ورا بسیار آسان است. با اینکه گونه های این گیاه هر کدام بومی مناطق مختلفی هستند. اما می توانند در محیط های مشابه زندگی کنند. معمولاً تکثیر گیاه از طریق بذر، قلمه، پیوند و کشت مجدد پاجوشهای گیاه صورت می گیرد.

تکثیر آلوئه ورا به روش پیوند

آلوئه ورا مانند سایر گیاهان به طریق پیوند تکثیر می گردد بهترین موقع پیوند زدن در حین فصل رشد است در این موقع گیاه قوی بوده و دارای شیره گیاهی کافی جهت پیوند و اتصال است. در ضمن می توان به صورتهای مختلف گیاه را پیوند زد.

تکثیر آلوئه ورا به روش قلمه

یکی دیگر از طرق تکثیر گیاه آلوئه ورا (آلوورا) قلمه است. قلمه ها را معمولا از سر ساقه یا از قسمتی از ساقه که دارای جوانه برگی است انتخاب می کنند.
میتوان از قلمه ها ی برگ نیز جهت تکثیر استفاده کرد. برای این کار برگهای گوشتی را به قطعات کوچک تقسیم کنید. بعد سر شاخه ها را با علامتی مشخص کرده (برای جلوگیری از وارونه کاشتن) به منظور خشک شدن آن ها را مدت یک هفته در سایه قرار دهید. پس از آن ته هر قلمه را در خاک داخل کنید.

تکثیر آلوئه ورا به روش کاشت بذر

برای بدست آوردن نهال‌های زیاد میتوان بذرهای این گیاهان را در جعبه و یا خزانه کشت کرد. اما اگر تعداد کمی نهال موردنظر باشد باید از گلدان های کم عمق استفاده کرد. در این روش سرعت تولید گیاه پایین است و گیاهان همسانی تولید نمی‌شود و به دلیل پدیده نر عقیمی و دگرکشتی افزایش تفرق ژنتیکی قابل توجهی در نتایج ظاهر خواهد شد. در فصل بهار بذر گیاه آلوئه ورا را در گلخانه، در دمای حدود ۲۱ درجه سانتی گراد کشت می نمایند.

بذرهای آلوئه باید حداکثر تا عمق ۱ سانتی متری خاک کشت شود. چرا که در کشت عمیق تر جوانه زنی بذر کاهش می یابد.حفظ رطوبت خاک بسیار با اهمیت است. این بذرها معمولاً بعد از ۱ الی ۶ ماه پس از کشت شروع به جوانه زنی می نمایند. وقتی ارتفاع نهال های جدید به حدود ۳ سانتی متر رسید قابل انتقال به گلدان های مجزا هستند. این نهال ها باید در خاک سبک و با زهکشی خوب کشت گردند. در زمان جابه جایی نهال ها بایستی نهایت دقت جهت خودداری از صدمه رسیدن به ریشه ها اعمال گردد. البته در این روش تکثیر، سرعت تولید گیاهی پایین می باشد.

تکثیر آلوئه ورا به روش کاشت پاجوش ها یا جوانه های کوچک

کاشت پاجوش ها یا جوانه های کوچک موجود در کنار شاخه اصلی یکی دیگر از روشهای تکثیر است. چون این گونه از گیاهان جوانه های کوچک در کنار شاخه اصلی تولید می کند میتوان به راحتی آنها را از مادر جدا کرد و ریشه دار ساخت.

پاجوشها از تنه اصلی تغذیه می کنند و دارای رنگ سبز روشن هستند در صورت قطع برگهای پایه اصلی به علت وجود پاجوش گیاه به صورت افقی رشد خواهدکرد این گیاه می تواند حتی چندین سال بدون نیاز به تعویض گلدان به رشد خود ادامه دهد. زیرا پاجوش تولید می کند بنابراین تعویض گلدان زمانی ضروری به نظر می رسد که قسمت هوایی بسیار رشد کرده و به صورت انبوه در آید این گیاه بسیار زیاد است و می تواند در هر خاکی رشد کند ولی خاکهایی که زهکشی خوبی داشته باشد را ترجیح میدهد.

حدوداً هر شش ماه ۱۰ پاجوش بر روی ریشه‌ها و لابه‌لای برگ‌های خشکیده بوته‌های آلوئه ورا بوجود می‌آید که در این روش تغییر ژنتیکی و خواص آن خیلی کم است و گیاهان همسانی تولید می‌شوند.جهت تولید تجاری آلوئه، کشت آن فقط از طریق پاجوش قابل توصیه است. پاجوش های با طول عمر حدود ۴-۳ ماه و دارای ۵-۴ برگ و به ارتفاع حدود ۲۵-۲۰ سانتی‌متر جهت کشت بسیار مناسب هستند.

برای استفاده از پاجوش ها به عنوان تکثیر باید آنها را هنگامی که به نسبت کافی رشد کردند در مرحله اول در گلدانها کاشته و به مقدار کافی آبیاری نمود بعد از این مرحله تا مدت سه هفته نباید به گلدانها آب داد این عمل سبب می شود که ریشه های جوان قدرت جذب آب را پیدا کنند . رنگ برگهای جدید ممکن است برای مدتی به رنگ خاکستری و یا قهوه ای تغییر کند ولی بعد از مدتی به رنگ طبیعی در خواهد آمد.

برداشت گیاه آلوئه ورا در چه فصلی است

اندام دارویی مورد استفاده گیاه آلوئه ورا، برگ های آن می باشد، که از آنها ژل استخراج می گردد. برگ های گیاه آلوئه ورا را می توان از سال اول در پاییز برداشت نمود، که برای این منظور می بایست برگ های خارجی گیاه را از قاعده قطع نمود. بلافاصله پس از برداشت برگ ها باید اقدام به استخراج ژل نمود و یا برگ ها را توسط کانتینر های یخچال دار به کارخانه فرآوری منتقل کرد.

قابلیت برداشت ۴ فصل آلوئه‌ورا

این گیاه ۴ فصل است و در تمام فصول ‌سال قابلیت باردهی دارد اما در اولین دوره کشت، محصول پس از ۶ ماه قابل برداشت است و پس از این دوره گیاه می‌تواند هر ٣ ماه یکبار محصول بدهد. برداشت از گیاه نیز به صورت دستی انجام می‌شود. ضمن این‌که مزرعه به عملیات سمپاشی و کوددهی نیاز ندارد.

سن گیاه برای مصرف

اغلب مردم به اشتباه این تصور را دارند که هرچه گیاه مسن تر باشد (۳تا۴ سال) قدرت نیروی بالقوه بیشتری جهت مداوا خواهد داشت در واقع به این صورت نیست.این درست است که گیاه مسن نسبت به گیاه جوان مقاومت بیشتری دارد ولی از جهت میزان مواد موثر حتی یک گیاه کوچک نیز میتواند بازدهی شفابخشی داشته باشد. اما برای این که این گیاه به طور کامل بالغ شود ۱۸ تا ۲۴ ماه وقت لازم می باشد.

نیازمندی‌های کاشت آلوئه ورا در ظرفیت اقتصادی

حداقل زمین مورد نیاز کاشت این گیاه در ظرفیت اقتصادی ۱۰۰۰ مترمربع می باشد که سالانه تنها ٤ تا ٦‌میلیون تومان هزینه دارد و در مقابل حدود ٣٠ تا ٤٠‌ میلیون تومان درآمدزایی می‌کند.

سرمایه گذاری اولیه نیز به اقلیم کشت گیاه بستگی دارد. همچنین نیاز ناچیز به آبیاری، بی‌نیازی گیاه به کود و آفت‌کش‌ها و همین‌طور تجهیزات و ادوات گران قیمت کشاورزی، هزینه کاشت و تکثیر این محصول را به‌طور قابل توجهی کاهش داده است.

در صورتیکه شرایط آب و هوایی اقلیم مناسب نباشد کشت گیاه حتماً باید در گلخانه صورت پذیرد که هزینه ساخت گلخانه نیز بسته به امکانات و تجهیزات آن متفاوت می باشد. نرخ بازدهی طرح بالای ۴۰ درصد برآورد میگردد.

نکته مهم در مورد این گیاه آن است که چند ساله بوده و هزینه های کاشت فقط مربوط به سال اول بوده و پس از آن چندین سال قابل برداشت می باشد. با توجه به اینکه تولید این گیاه به آب، کود و مراقبت زیادی نیاز ندارد لذا از سال دوم بیشتر از ۹۰ درصد تولید سود خالص می باشد.

حداقل متراژ توجیه پذیر

برای گلخانه حداقل زمین مورد نیاز کاشت این گیاه در ظرفیت اقتصادی ۱۰۰۰ مترمربع می باشد. در هر متر مربع ۴ بوته گیاه کشت می شود و برای مزرعه حداقل ۳۰۰۰ متر پیشنهاد میشود.

اجزای قابل فروش گیاه

قسمت مورد برداشت آلوئه ورا ، برگ های گوشتی آن که به منظور استخراج عصاره یا صمغ برداشت و همچنین پاچوش های تکثیر شده می باشد.

ارزش اقتصادی آلوئه ورا چقدر است؟

در مجموع از ۴۰۰۰ بوته کاشته شده در گلخانه ۱۰۰۰ متری حدود ۲۰ تن محصول شامل برگ آلوئه ورا و حدود ۵ پاجوش فرزند به دست می آید. در مزرعه هر ۱۰۰۰ متر ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ پاجوش کشت می شود که به همین ترتیب میزان برداشت محاسبه می شود.

برای محاسبه درآمد کافیست قیمت خرید هر کیلو برگ آلوئه ورا که در حدود 900 تا 1200 در در حال حاضر (۹۸-۹۹) می باشد. را ضربدر میزان برداشت کنید. این درآمد به علاوه درآمد حاصل از فروش پاجوش ها می شود .

خریداران برگ الوئه ورا

خریداران برگ گیاه نیز معمولا کارخانجات دارویی و غذایی و همچنین عطاری ها می باشند. البته با توجه به افزایش تقاضا نسبت به عرضه ، در حال حاضر شرکتهای متعددی هستند که محصولات کشاورزان را بصورت تضمینی خرید می نمایند و معمولا نگرانی بابت فروش محصولات وجود ندارد.

ایجاد واحد صنایع تبدیلی

چنانچه قصد ایجاد یک سرمایه گذاری پایدار و مناسب را داشته باشید علاوه بر تولید گیاه در مقیاس حداقل ده هکتار باید به فکر ایجاد واحد صنایع تبدیلی نیز باشید. در این واحد انواع کنسرو مربا و محصولات غذایی و یا دارویی آلوئه ورا را تولید نمایید.

• حداقل سرمایه گذاری برای این مجموعه: حدود ۱۴ میلیارد تومان
• اشتغالزایی برای ۷۵ نفر
• نرخ بازده داخلی: بیشتر از ۴۵ درصد

آموزش کشت الوئه ورا و توصیه آخر

با توجه به تجربیاتی که تا به الان از کارآموزان و علاقه مندان این حوزه به دست آمده است ۸۰ درصد آنهایی که شکست خورده و باعث نابودی سرمایه خود شده اند کسانی بوده که بدون اطلاعات فنی وارد این کسب و کار شده و یا نتوانسته اند محصول خود را به فروش برسانند.توصیه میکنیم قبل از ورود به این حوزه با اطلاعات کامل وارد شوید