منبت کاری ، کنده کاری روی چوب است. منبت کاری روی چوب از قدیم در ایران رواج داشته است از آثار سنگی شوش و تخت جمشید پاره ای از کنده کاری روی چوب دیده می شود. اما از آنجا که چوب از جمله محصولاتی است که بر اثر مرور زمان از میان می رود لذا نمونه های قدیمی آن به وفور یافت نمی شود.
منبتکاری نوعی کنده کاری و حکاکی روی چوب است که به منظور زیبا سازی بر روی چوب انجام می شود.
منبت کار کسی است که با استفاده از خلاقیت و دستان هنرمند خود میتواند نقوشی برجسته را بر روی چوب به وجود آورد.
(اگر هنر خوشنویسی هم دارید این مطلب را مطالعه فرمایید)
شرح شغل
منبت کاری عبارت است از کنده کاری روی چوب، یعنی منبت کار، در طبیعت تصرف می کند و تخیل خود را بر آن اعمال می کند. هر چند گل و شاخه و برگ ها از طبیعت گرفته می شوند اما مانند آنها در طبیعت نیست. از جمله اشیاء کنده کاری شده مانند: کشکول درویش ها، صندوق، تخته شطرنج و یا تخته نرد می باشد. لازم به ذکر است که جهت افزایش کیفیت محصول باید این کار را با ظرافت و دقت کامل انجام داد. به همین دلیل اگر این کار در طول روز انجام گیرد تمام خطوط و جزئیات نقشه دیده شده و در ضمن به بینایی چشم آسیبی وارد نمی شود.
در این هنر نقش‌ها به صورت نقش برجسته روی زمینه کار قرار می‌گیرند.
منبتکاری چوب یکی از شاخه‌های منبتکاری است ولی منبتکاری بیشتر به صورت کنده کاری روی چوب اجرا می‌شود.
لازم به ذکر است که جهت افزايش كيفيت محصول بايد اين کار را با ظرافت و دقت کامل انجام داد.
به همين دليل اگر اين کار در طول روز انجام گيرد تمام خطوط و جزئيات نقشه ديده شده و در ضمن به بینایی چشم آسیبی وارد نمی شود.
– البته در برخی دیگر از رشته‌های هنری چوبی مثل خراطی، و ابزار زنی و معرق‌کاری (برش و به هم چسباندن تکه های کوچک چوب) نیز نوعی کنده کاری اجرا می‌شود بنابراین نمی‌توان به آنها عنوان منبت کاری اطلاق نمود زیرا منبتکاری نوعی کنده کاری غیر همگن برای رسیدن به نقش برجسته مطابق طرح های مورد نظر است.
انواع هنرهای چوب: خاتم کاری، منبت، سوخت نگاری، نازک کاری و معرق
فعالیت هایی که در این کار صورت می گیرد عبارتست از
طرح دلخواه را بر روي سطح چوب قرار داده و خطوط آن را معين کرده و از زمينه جدا می کنيم، و به دنبال آن زمينه کار بوسيله مغار گود می شود، زمينه فوق بايد بوسيله چکش و مغار کنده کاری شود. سپس سطح کار از طريق سمباده نرم، صاف و صيقلی شده در مرحله آخر جهت محفوظ ماندن طرح کنده کاری شده در مقابل هوا، بايد بوسيله پلي استر روغن کاری شود.
فرآورده های تولیدی هم شامل: انواع قاب عکس، قاب آیینه، جعبه قاشق و چنگال، انواع ظروف، جعبه های قرآن، جعبه جواهرات، قلم دان، جاشمعی، صفحه شطرنج و مهره هایش، خودکار چوبی و خلاصه هرچه که فکرش را بکنید می تواند در این حوزه نمود داشته باشد.
الزامات یا مقدمات مورد نیاز جهت راه اندازی شغل
ابتدا باید دوره آموزشی به مدت ۶ ماه (۶۰۰ ساعت) جهت دریافت مدرک درجه ۲ طی شود سپس هر چه تجربه بیشتر شود کیفیت محصول افزایش می یابد. در ضمن ابزار مورد نیاز در این کار عبارتست از: چوب، گیره، مغار (وسیله ای است برای تراشیدن چوب)، سوهان، چوب ساب، چکش، روغن دان، سنگ نفت.
چوب مورد استفاده در منبت کاری
استاد منبت کار بنا بر رنگ و جنس کاری که می خواهد بسازد از میان چوب های گوناگون چوب مناسب را انتخاب می کند. در این میان تعدادی از چو بها از بقیه کاربری بیشتری در ساخت آثار هنری منبت کاری دارند.
چوب گردو، چوب گلابی، چوب شمشاد، چوب چنارف نارون، چوب راش، چوب تبریزی و…
این چوب ها هر کدام رنگ منحصر به فردی دارند که در آفرینش های هنری کمک قابل توجهی به زیبایی نهایی اثر می کنند.
چوب استفاده شده باید فشرده و محکم باشد استفاده از چوب های نرم با بافت نه چندان سخت جایی در منبت کاری ندارد.
علاوه بر فشردگی و استحکام چوب باید به سلامت و یکپارچگی آن نیز توجه شود.
ویژگی های متصدی شغل
گذراندن دوره آموزشی به مدت حداقل ۶ ماه و داشتن علاقه، حوصله و پشتکار فراوان.
تاریخچه منبتکاری
همه هنرهای دستی ایرانی برخاسته از درون مردم است.
در واقع شخص یا اشخاصی در ابداع این هنر چشم نواز نقشی نداشته اند بلکه مردم عادی شروع به حکاکی و کندن روی چوب کردند.
بدون شک چوب از فراوان ترین مواد در تاریخ بشر بوده که همیشه در طبیعت وجود داشته است.
طبق آثار و مدارک موجود می توان به این نتیجه رسید که منبت کاری از حدود ۱۵۰۰ سال پیش در ایران مورد استفاده قرار می گرفته است.
برخی از مورخین و باستان شناسان منبت کاری را به قبل از پادشاهی ساسانیان نسبت می دهند
که می تواند نشان دهنده قدمت این هنر در ایران زمین باشد.
نیازمندی های آموزشی شغل
- آشنایی مقدماتی با انواع چوب و ابزار کار به صورت شفاهی به مدت ۲۰ ساعت؛
- نحوه چسباندن طرح بر روی چوب و مشخص کردن خطوط به صورت عملی به مدت ۴۰ ساعت؛
- نحوه کندن چوب بوسیله ابزار کار به صورت عملی به مدت ۰ ۴۰ ساعت؛
- نحوه صاف و صیقلی کردن به صورت عملی به مدت ۱۰۰ ساعت؛
- نحوه پلی استر کردن به صورت عملی به مدت ۴۰ ساعت.
نتایج حاصل از راه اندازی شغل منبت کاری
- نتایج اقتصادی شامل: بهبود وضعیت اقتصادی خانواده و محل ایجاد درآمد و کاهش بیکاری؛
- نتایج فرهنگی شامل: بهبود و ارتقاء سطح فرهنگی و اشاعه فرهنگ.
مراجع ذیربط در رابطه با راه اندازی شغل منبت کاری و نقش هر یک:
- سازمان صنایع دستی جهت خرید محصولات ساخته شده (با کیفیت عالی) از هنرمندان برای صادرات
- سازمان فنی و حرفه ای جهت آموزش این هنر به متقاضیان و ارائه مدرک
- دانشگاه ها و آموزشگاه های خصوصی جهت آموزش این هنر
- مراکز تجاری جهت خرید و فروش وسائل لازم
- اداره کار جهت دریافت مجوز کار و دریافت وام
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جهت راه اندازی نمایشگاه ها
