تاریخچه بورس ایران
در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی مصادف با حکومت رضاشاه پهلوی، مطالعات اولیه بر روی بورس آغاز شد. در این سال، «ران لوترفلد» بلژیکی که برای دربار ایران کار می‌کرد، اساسنامه داخلی بورس را پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران تهیه و به مسؤولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و شروع جنگ جهانی دوم و سایر مسائل داخلی کشور، موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵ سال به تأخیر افتاد.
پس از ایجاد ثبات نسبی در کشور و در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعت و معدن ایران تشکیل و موافقت‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون تنظیم گردید. در زمستان همان سال هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران به کشورمان دعوت شدند. اما در نهایت و پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.
در پانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۴۶ و حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معادله بر روی سهام بانک توسعه صنعت و معدن که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می رفت، به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
بورس ايران در تاريخ 45 ساله فعاليت خود، همواره فراز و فرودهاي بسيار زيـادي را تجربه کرده است، اما شايد بتوان گفت يکي از مهم‌ترين تحولات تاريخ بورس ايران، تأسيس قانون جديدي تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال 1384 بوده است که ضمن رفع برخي نارسايي‌ها و نواقص موجود در قانون اوليه، زمينه توسعه گسترده بورس در ايران را فراهم کرد.
براساس اين قانون، بخش نظارتي بورس از بخش‌هاي عملياتي آن تفکيک شد، به اين معنا که سازماني به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتي بورس تشکيل شد. سازمان بورس که خود تحت نظارت شورايي به اسم شوراي عالي بورس فعاليت مي‌کند، وظايف متعددي دارد که يکي از مهم‌ترين وظايف آن، تأسيس و نظارت بر عملکرد بورس‌هاي مختلف است.
سیر تحولات تاریخچه بورس ایران
تاریخچه بورس ایران را می‌توان به ۴ دوره زمانی تقسیم کرد. در دوره اول که به زمان پیش از انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد، بورس ایران با عرضه سهام بانک صنعت و معدن، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه عباس آباد، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اسناد خزانه شروع به کار کرده و تا سال ۱۳۵۷ تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به عدد ۱۰۵ رسید.
با پیروزی انقلاب اسلامی بورس اوراق بهادار تهران نیز وارد فصل جدیدی شد. رویدادهای سیاسی و شروع جنگ تحمیلی در آن زمان و همچنین اتفاقات اقتصادی پس از آن، اعم از ادغام بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران منجر به کاهش تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ به به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۸ شد.
دوره سوم از سال ۶۸ آغاز شده و با شکل‌گیری سیاست‌های دولت مبنی بر گسترش بازار سرمایه همراه شد. به طوری که در سال ۱۳۷۵ تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به حدود ۲۵۰ شرکت رسید. در این سال‌ها افزایش عرضه سهام شرکت‌های دولتی در بورس، عرضه این سهام از طریق شبکه بانکی در سراسر کشور و همچنین عرضه سهام به کارگران به نرخ‌های ترجیحی براساس مصوبات دولت، منجر به فراگیر شدن تب و تاب بورس در کشور شد. در ادامه و تا سال ۱۳۸۳ شاخص‌های بورس از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده و حضور پرتعداد سهامداران در تالارهای بورس اوراق‌بهادار نویدگر روزهای خوش برای بازار سرمایه در ایران بود.
آغاز دوره زمانی چهارم در بورس ایران همزمان با رونق و شکوفایی این بازار در سال ۱۳۸۳ اتفاق افتاد. اگرچه بورس ایران در تاریخ فعالیت خود، همواره فراز و فرودهای بسیار زیادی را داشته است، اما به جرات می‌توان گفت که یکی از مهمترین تحولات تاریخ بورس در ایران، تصویب قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال ۱۳۸۶ بود که با رفع برخی نارسایی‌ها و نواقص موجود در قانون اولیه زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهم کرد. براساس این قانون، بخش نظارتی بورس از بخش های عملیاتی آن تفکیک شد، به این معنا که سازمانی به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بورس تشکیل شد. راه‌اندازی سامانه معاملات آنلاین در سال ۱۳۸۹ نیز نقطه عطف دیگری در گسترش معاملات بورس ایران، چه از نظر ارزش معاملات و چه از نظر فراگیر بودن در جامعه، بود. لازم به ذکر است سازمان بورس که خود تحت نظارت شورایی به اسم شورای عالی بورس فعالیت می‌کند، وظایف متعددی دارد که یکی از مهمترین وظایف آن، تأسیس و نظارت بر عملکرد بورس‌های مختلف است.
چهار بورس بزرگ کشـور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار
1) بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت‌ها و ساير اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خريد و فروش مي‌شود.
2) فرابورس ايـران که در آنجا هم سهام شرکت‌هايي که بنا به دلايلي موفق به پذيرش در بورس اوراق بهادار تهران نمي‌شوند، مورد داد و ستد قرار مي‌گيرد.
3) بورس ایران (بورس کالا) که در آن، انواع کالاها مانند محصولات پتروشيمي، فلزات، محصولات کشاورزي و … خريد و فروش مي‌شود.
4) و در نهايت بورس انـرژي که به تازگي تأسيس شده و قرار است در آن، حامل‌هاي انرژي با محوريت برق، به‌عنوان يکي از مهم‌ترين حامل‌هاي انرژي، خريد و فروش شود.
اما نخستین کارگزار خصوصی بورس تهران یک تاجر بود
محمود کریشچی متولد 1302 تبریز، تاجر پوست و معامله‌گر اوراق اصلاحات ارضی به عنوان اولین نماینده بخش خصوصی در بازار سرمایه از سال 1348 وارد بازار سهام شد. او که پیش از این در سال 1341 و به دنبال اجرای اصلاحات ارضی در زمینه خرید و فروش قبوض اصلاحات ارضی در بانک کشاورزی، فعالیت می‌کرد به پیشنهاد یکی از مدیران بانک ملی به بورس ایران آمد. البته او در یک آزمون که از سوی بانک کشاورزی و در میان 30 نفر فعال بازار اوراق اصلاحات ارضی برگزار شد، توانست رتبه اول را کسب کرده و وارد بورس شود. در آن زمان اوراق قرضه دولتی، قبوض اصلاحات ارضی و سهام چند شرکت و بانک در بورس معامله می‌شد. بورس آن زمان بسیار کوچک بود و تعداد معدودی کارگزار مشغول فعالیت در آن بودند و شرکت کارگزاری وجود نداشت و بانک‌ها نیز در بورس، نماینده داشتند. بورسی که کریشچی اولین کارگزار آن بود عبارت بود از یک میز و چند صندلی و تخته سیاهی که با گچ قیمت‌ها را بر روی آن ثبت می‌کردند و بعدها این ثبت قیمت‌ها با استفاده از تابلوهای چوبی و اعداد فلزی انجام می‌شد.
