طرح توجیهی پرورش ماهی خاویار

• جانمایی دقیق و صحیح محل احداث پروژه
• استفاده از طراحی استخرهای پرورش به شیوه مدار بسته
• استفاده از آب برگشتی تا حداکثر ممکن
• استفاده از حداقل مصرف انرژی
• طراحی بر اساس ماژولهای جداگانه (به دلیل امکان احداث چند مرحله ای ،مدیریت آسانتر ،عدم تسری بیماری احتمالی به تمام مزرعه و …)
• هوادهی قبل از ورود آب به استخر
• جلوگیری از ریز شده مواد جامد معلق در استخرها
• جداسازی آب غلیظ و رقیق در خروجی هر استخر
• استفاده از فیلتراسیون چند مرحله ای (هیدرولیکی،فیزیکی،بیولوژیکی،شیمیایی )
• نزدیکی مزرعه پرورش ماهی به بازارهای مصرف
• استفاده از آب چاه و دوری از آلودگی های و استرس های رودخانه ای

سرمایه لازم برای ورود به صنعت پرورش ماهی

حوضچه های پرورش ماهی را می توان درمقیاس کوچک ساخت اما چندان توجیه اقتصادی ندارد ، ابتدا باید ماهی مورد نظر را شناسایی کرده و بسته به گرم آبی بودن یا سرآبی بودن، مزرعه را طراحی کرد.
برای پرورش ماهی خاویاری و به دست آوردن محصول نهایی یعنی خاویار تقریباً ۱۰ سال باید صبر کرد البته به نوع ماهی خاویاری بستگی دارد مثلا فیل ماهی پس از۱۰ سال خاویار برای فروش می دهد.
برای این کار اگر مولد،ماهی خاویاری ماده ، داشته باشیم از همان ابتدا می توانیم تکثیر را انجام دهیم در غیر این صورت شیلات مولد ها را تبدیل به لارو می کند و بعد از ۳ تا ۴ ماه نگهداری آنها را به بازار عرضه می کند و پرورش دهندگان می توانند از شیلات آنها را خریداری کنند.

گونه های پرورشی مختلف ماهیان خاویاری در ایران

پرورش ماهی خاویار: انواع گونه های ماهیان خاویاری برای پرورش

فیل ماهی

• هر ۲ یا ۳ سال یک بار تخم ریزی می‌کند و بین ۱۴ و ۱۷ سالگی بالغ می‌شود و به واسطه بهترین خاویار، رتبه گرانترین ماهی و خاویار جهان را داراست.
• از قامتی معادل یک و نیم متر تا بیش از چهار متر بر خوردار است، رکورد صید آن در ایران ۹۸۰کیلوگرم به همراه ۱۲۰کیلوگرم خاویار بوده‌است.
• خاویار این نوع ماهی از محبوبیتی عجیب در دنیا داراست که بهترین نوع خاویار جهان محسوب می شود.
• خاویار این نوع ماهی بسته به سایز آن نام گذاری می شود سایز دانه های آن اگر کوچکتر از ۲/۵ میلیمتر باشد به آن بلوگا گفته می شود،
•  اگر سایز دانه های آن از ۲/۵ بزرگتر باشد امپریال یا رویال گفته می شود.
• عطر و طعم این نوع خاویار باعث شده که طرفداران زیادی در جهان پیدا کند.

بزرگ‌ترین ماهی آب‌های داخلی ایران است که از دیدگاه کیفیت خاویار رتبه اول را به خود اختصاص داده‌است،

و نمونه‌هایی از آن با وزنی در حدود ۱۴۰۰ کیلوگرم و سنی بیش از ۱۰۰ سال صید شده‌ است.

فیل ماهی از ماهیان مهاجر می باشد که برای تخم ریزی در سواحل روسیه به رودخانه ولگا، اورال، کورا، و ترک وارد می شود. این ماهی در ایران به ندرت وارد سفید رود، تجن و گرگان رود می شود. مهاجرت این ماهی جهت تخم ریزی در فصل بهار و پاییز است و به مهاجرین بهاره و پاییزه تقسیم می شود. مهاجرین بهاره که در بهار وارد رودخانه می شوند معمولا در اواسط بهار تخم ریزی می نمایند و ماهیانی که در پاییز به رودخانه مهاجرت می کند زمستان آن سال را در رودخانه گذرانده و در فصل بهار آتی تخم ریزی می نمایند. تخم ریزی این ماهی در قسمتهای عمیق جریان شدید آب و بستر سنگلاخی انجام می شود. سن بلوغ فیل ماهی نر بین 12 – 14 سال و فیل ماهی ماده 16 – 18 سال به بالا است. فاصله زمانی بین تخم ریزی قبلی تا بعدی ممکن است چند سال (حتی 2- 3 سال) یکبار صورت گیرد. این ماهی از ماهیان کلمه، سگ ماهیان، ماهی سیم و سایر ماهیان تغذیه می کند. این ماهی دارای عمر طولانی بوده و تا یکصد سال نیز عمر می کند. فیل ماهی نه فقط بزرگترین ماهی دریای خزر است بلکه بزرگترین ماهی در بین کلیه ماهیان آبهای شیرین می باشد. فیل ماهی ماده از نظر طولی نسبت به نر ها رشد سریع تر دارد. تخم ریزی فیل ماهی در ماه اردیبهشت و در آب 4/9 – 4/10 درجه سانتیگراد در اعماق 5 – 11 مترو در بستر رودخانه ها انجام می شود.مرحله باروری و رشد جنینی تخم ها بین 6 – 8 شبانه روز به طول می انجامد. لاروها و بچه ماهیان با جریان آب رودخانه ها به سمت دریا سرازیر می شوند.

ماهی سیبری

ماهی خاویاری سیبری یا بری بومی ایران نیست. این نوع ماهی در آب سرد و شیرین رودخانه ها زندگی می کند به طور گسترده ای در رودخانه اوب و لینا سیبری زیست می کنند. و معمولاً بیش از 200 کیلو گرم در طبیعت نمی رسند و در کشورهای اروپای جهت استحصال خاویار پرورش داده می شوند.
این ماهی شبیه چالباش است با این تفاوت که دارای تیغه های آبششی بادبزنی، پوزه کوتاه و اندکی مسطح و بریدگی لب پایین عمیقتر است. در طبیعت طول بدن سیبری تا 2 متر و وزن بین 56 تا 100 کیلو گرم می رسد و به ندرت از 200 کیلوگرم تجاوز می کند و حداکثر سن تا 60 سال می رسد. این ماهی نیمه مهاجر است و در همه رودخانه های سیبری مانند اب، ینی سیی، لنا تاکولیما و حوضه دریاچه بایکال زندگی می کند

قره برون یا تاس ماهی ایرانی

طول بدن تاس ماهی ایرانی بین 140 تا 160 سانتیمتر و وزن آن بین 16 تا 80 کیلو گرم در طبیعت می باشد. حداکثر وزن صید شده 160 کیلو گرم با بیش از 2 متر طول بوده است.
قره برون پراکنش وسیعی را در کلیه مناطق دریایی خزر و حوزه آبریز آن دارد. این ماهی نسبت به چالباش آبهای گرم تر را ترجیح می دهد و در فصل بهار تراکم آن در سواحل ایران زیاد می شود. بچه ماهیان در اولین سال زندگی از گاماروس ها، لارو شیرونومیده، اولیگوخت و غیره تغذیه می کنند. تاس ماهیان جوان از سایر ماهیان تغدیه می کنند و زمانی که به رشد کامل می رسند علاوه بر ماهی ها از نرمتنان و خرچنگ ها هم تغذیه می کنند. تاس ماهی ایرانی از ماهیان با ارزش و اقتصادی دریای خزر است.

ماهی خاویار شیپ

• بدن این ماهی کشیده و از قسمت سر به دم باریکتر می شود.
• نسبتا دارای پوزه ای کوتاه اما تیز می باشد.
• قسمت فوقانی سر به صورت یک خط مستقیم دیده می شود.
• لب پایینی یک پارچه بوده و فاقد پارگی می باشد.
• برجستگی های سخت استخوانی شکل ردیف پشتی بین 11 تا 16 عدد و در پهلو بین 51 تا 74 عدد و در قسمت شکم بین 11 تا 17 عدد می باشد.
• قطر چشم از 4/3 تا 8/4 و به طور متوسط 1/4 درصد طول سر ماهی است.
• ساقه دمی از 5/11 تا 4/15 و به طور متوسط 7/13 درصد طول بدن ماهی می باشد.

ماهی شیپ اکثرا در مناطق مرکزی (میانی) و جنوبی دریای خزر زندگی می کند و در قسمت شمالی دریا به ندرت دیده می شود. ماهی شیپ مهاجر بوده و برای تخم ریزی به رودخانه های کورا، اورال، سفیدرود و ندرتا به رودخانه ولگا مهاجرت می نماید. مهاجرت این ماهی به رودخانه کورا در تمام طول سال و اکثرا (60 – 50 درصد) در ماههای اسفند و فروردین (مارس و آوریل) و در پاییز در ماههای مهر و آبان (اکتبر و نوامبر) انجام می شود. مهاجرت ماهی شیپ به رودخانه اورال در فصل بهار ودر ماههای فروردین و اردیبهشت (آوریل و مه) انجام می شود.شیپ، ماهی نسبتا بزرگی است. سن ماهیان بالغی که در رودخانه کورا تخم ریزی نموده اند متغیر است، سن آنان در ماده ها بین 8 تا 19 سال و در نرها بین 9 تا 18 سال در نوسان بوده است. محل زاد و ولد طبیعی ماهی شیپ در رود خانه های کورا و ارس در مناطقی است که سایر گونه های تاسماهیان تخم ریزی می کنند. تخم ریزی این ماهی از اواخر فروردین ماه تا اواخر اردیبهشت ماه در آب با گرمای 25- 15 درجه سانتیگراد انجام می شود. مرحله رشد جنینی تخم ها در حرارت متوسط آب 5/19 درجه سانتیگراد حدود 5 شبانه روز طول می کشد.

ماهی خاویار استرلیاد

• یکی از وجوه متمایز این ماهی با سایر تاسماهیان به واسطه بریدگی لب پایینی است.
• سبیلک ها رشته دار هستند.
• مهره های سخت استخوانی شکل پشتی بین 12 تا 16 عدد، جانبی بین 58 تا 71 عدد و شکمی بین 12 تا 16 عدد می باشد.
• استرلیاد کوچکترین نوع تاسماهیان دریای خزر می باشد.

استرلیاد، ماهی رودخانه ای است اما به ندرت و به تعداد اندک در دریا حوالی مصب رودخانه ولگا و سواحل شرقی قسمت مرکزی دریا دیده می شود، ولی در رودخانه های ترک و کورا به ندرت دیده می شود. تخم ریزی ماهیان استرلیاد مانند تمام تاسماهیان در بهار در ماه اردیبهشت (ماه مه) در حرارت آب 9 تا 17 درجه و در اعماق 4 تا 14 متری انجام می شود. سن بلوغ جنسی ماهیان نر 3 سال و ماهیان ماده 5 سال می باشد. نوزادان پس از بیرون آمدن از تخم به قسمت های پایین رودخانه سرازیر می شوند. اکثر ماهیان بالغ همه ساله تخم ریزی می کنند. استرلیاد، ماهی با ارزشی است. اما در دریای خزر و حوزه آبریز آن به استثنای رودخانه ولگا جنبه بهره برداری اقتصادی ندارد. فقط در حوالی آستارا خان هر ساله مقداری از آن صید می شود.

ماهی خاویار ازون برون

وجه تمایز ازون برون با دیگر گونه های ماهیان خاویاری پوزه بسیار دراز می باشد که مسطح و نوک آن به سمت بالا خم می باشد. لب پایینی پوسته نیست و دارای بریدگی در وسط آن می باشد.
وجه تمایز ازون برون با دیگر گونه های ماهیان خاویاری پوزه بسیار دراز می باشد که مسطح و نوک آن به سمت بالا خم می باشد. لب پایینی پوسته نیست و دارای بریدگی در وسط آن می باشد. سبیلک های کوتاهی دارند و هیچگونه رشته ای روی آن قرار ندارد و به دهان نمی رسند اما به دهان نزدیکتر از پوزه می باشد. دارای 5 ردیف صفحات استخوانی هستند که بین شان صفحات ستاره ای استخوانی کوچکتری قرار دارد. دو فرم از ازون برون در دریای خزر وجود دارد. فرم شمال دریای خزر که فرم معمولی آن است و فرم جنوبی دریایی خزر A. stellatus cyrensis که از لحاظ ژنتیکی و فصل تخمریزی با هم متفاوتند. غذای اصلی ازون برون سخت پوستان و کرم ها هستند. ماده ها با وزن 4.6 کیلوگرم و طول 117 سانتیمتر و نرها با وزن 4 کیلو و طول 114 سانتیمتر بالغ می شوند. سن بلوغ ماده ها 10 – 8 ساله و نرها 6 – 5 ساله بالغ می شوند.

بلوگا

این ماهی که در ایران به نام فیل ماهی مشهور است، درشت ترین، گران ترین و کمیاب ترین نوع خاویار را داراست. بیشنه ی طول عمر، وزن و طول آن به ترتیب: 80 سال، ا تن و 6 متر می باشد. پس از هر بار تخم گذاری، مجددا پس از گذشت حدود 2 سال شروع به تخم گذاری می کند. بین 10 تا 15 درصد وزن این ماهی را خاویارش تشکیل می دهد. خاویاری که برای تولید در محیط پرورشی به زمانی در حدود 12 سال نیاز دارد و طیف رنگی آن از خاکستری روشن تا خاکستری تیره و حتی مشکی متغیر است.

سرمایه گذاری موردنیاز پرورش ماهی خاویار

سرمایه ای که برای احداث یک مزرعه پرورش ماهی خاویار نیاز است حدوداً 5/1 میلیارد تومان است که شامل خرید زمین، ساخت انبار، ساخت استخر، خرید بچه ماهی و… می شود. البته بیشترین هزینه صرف خرید زمین و گرفتن مجوز می شود. اگر یک مزرعه ای با 1 هکتار زمین داشته باشیم می توانیم 50 تا 100 تن ماهی را در آن پرورش دهیم.

میزان سود دهی پرورش ماهی خاویار

بطور مثال اگر ما 100 عدد ماهی خاویاری داشته باشیم که مجموع وزن آن به 1000 کیلو برسد چیزی حدود 10 هزار کیلو فقط گوشت ماهی خواهیم داشت که حداقل قیمت آن هر کیلویی 50 هزار تومان است یعنی معادل 500 میلیون تومان فقط از فروش گوشت آن نصیب پرورش دهنده می شود.

تعدادی از این ماهی ها پس از 10 سال به خاویار دهی می رسند و همانطور که گفته شد بین 20 تا 30 درصد وزن ماهی خاویار استخراج می شود؛ به طور مثال اگر 10 تن ماهی داشته باشیم که 20 درصد وزن آن را خاویار تشکیل دهد حدود 2000 کیلو خاویار داریم که هر کیلو خاویار بین 6 تا 7 میلیون تومان به فروش می رسد که چیزی حدود 12 میلیارد تومان می شود.

ملاحظات اجرائی طرح

وجود زمینی که ایجاد استخر در آن، مورد تایید ادارات مربوطه باشد و نیز بتوان آب شور دریا را به این استخرها انتقال داد ۲شرط اساسی، برای ایجاد مزارع پرورش ماهیان خاویاری است. اگر حداقل زمین مورد نیاز برای احداث مزرعه ی پرورش ماهیان خاویاری را یک و نیم هکتار فرض کنیم، در۸۵۰ هکتار از زمین های ساحلی گیلان که برای این کار مساعدند میتوان بیش از ۵۶۰ مزرعه ی پرورش ماهیان خاویاری احداث کرد.

برآورد می شود از این مزارع بتوان پس از یک دوره ی ۴ساله، سالانه ۸ هزار و ۴۰۰ تن گوشت ماهیان خاویاری و پس از یک دوره ی ۸ ساله دست کم هزار و ۱۲۰ تن خاویار تولید کرد.

مجوز های لازم برای پرورش ماهی خاویار

برای گرفتن مجوز پرورش ماهی خاویار ابتدا باید به اداره نظام مهندسی استان خود مراجعه کرد و در صورت بلامانع بودن محل مورد نظر و پس از استعلام گرفتن از اداره منابع طبیعی، محیط زیست، دام پزشکی، اداره آب، امور اراضی، اداره برق و دارائی حداقل 6 ماه الی یک سال طول می کشد تا مجوز اخد شود.

مدارک مورد نیاز جهت صدور پروانه های آبزی پروری:
مدارک شخصی، مدارک شرکت، پر کردن فرم های مختلف، اظهارنامه کارشناسی، نتایج آزمایش آب و خاک، فرم تعهد کارمند نبودن است در مراحل بعدی و برای صدور پروانه تاسیس هم باید تقاضای صدور پروانه تاسیس، مدارک مورد نیاز صدور پروانه تاسیس، رونوشت موافقت اصولی، گواهی سازمان محیط زیست، گواهی عدم ممنوعیت تبدیل اراضی، قرارداد یا مجوز برداشت آب، قرارداد بهره‌برداری از آب، گواهی اداره کل دامپزشکی، طرح اجرائی، نقشه‌های اجرائی، تعهد نامه رعایت موارد قانونی، اسناد مالکیت مورد قبول را ارائه بدهید.