طرح توجیهی کشت زعفران و پرورش آن

به‌جرات می‌توان گفت که ایران بهترین منطقه برای کشت زعفران در جهان است. تا جایی که کیفیت زعفران هیچ نقطه از جهان به پای زعفران تولید شده در کشت زارهای ایران نمی‌رسد
کیفیت مطلوب این کشت باعث گردیده تا بعضی کشورها مانند اسپانیا زعفران ایران را به‌صورت فله‌ای خریداری کرده و با بسته‌بندی‌هایی بسیار زیبا و شکیل به نام خود وارد بازارهای جهانی کنند.

خوشبختانه در سال‌های اخیر و برنامه‌های دولت مبنی بر تکیه به اقتصاد بدون نفت حمایت‌های زیادی از تولید و گسترش این شغل انجام‌شده است.
به‌گونه‌ای که اراضی زیر کشت زعفران در 30 سال گذشته چند برابر شده است.
اگرچه کاشت ، داشت و برداشت زعفران از دیگر کشت‌ها دشوارتر است و نیروی کار بیشتری را می‌طلبد اما بنا به سیاست‌های تغییر الگوی کشت و حمایت از کشت‌های کم آب و پربازده و سودآورتر از کشت‌های قبلی، چنانچه منطقه شما مناسب کشت زعفران باشد این محصول می‌تواند هرساله سود قابل‌ توجهی عاید شما کند.
در حالت کلی درآمد فروش از کاشت زعفران برابر یک‌سوم فروش محصول است. لذا با توجه به سود قابل‌توجه آن از توجیه اقتصادی مناسبی برخوردار است.

ایران با تولید حدوداً ۹۰ درصدی ، مقام اول را به خود اختصاص داده است و سایر کشور ها : یونان با تولید ۵٫۷ تن در سال ، کشمیر و مراکش هر کدام به تنهایی ۳٫۲ تن در سال ، اسپانیا حدود ۱ تن و ایتالیا با تولید ۱ دهم تن در مقام های دوم تا ششم قرار دارند.

همچنین بخوانید: پرورش زعفران در خانه

آشنایی با گیاه زعفران

زعفران با نام علمی کرکوس ساتیوس (Crocus sativus) از تيره زنبق سانان ( Iridaceae ) مي باشد. زعفران گياهي است علفی، چند ساله، دارای کورم ( پداژه ) سفيد رنگ که روی آن جوانه هاي راسی و جانبی وجود دارد. ريشه افشان، کوتاه و به طور معمول از قاعده کورم بر روی يک دايره خارج می شود. گل شامل گلپوش 6 قطعه اي 3 کاسبرگ و 3 گلبرگ، همرنگ و خوشبو، دارای 3 پرچم با بساک زرد رنگ، مادگی آن دارای خامه سفيد، کلاله 3 شاخه ای و قرمز رنگ است.

برگ ها باريک و بلند به رنگ سبز تيره يا چمنی به طول حدود 20 تا 50سانتی متر، به تعداد 11- 5 برگ، گل ها و برگ ها داخل لوله ای غشايی به نام اسپات ( چمچه ) قرار مي گيرند که وظيفه حمايت برگ و گل تا خارج شدن از خاک را به عهده دارد. اين گياه سه گان می باشد و توليد بذر نمی کند.

زعفران را به عنوان طلای سرخ و آلوئه ورا را به عنوان طلای سبز میشناسند.

ابتدای کار کشت زعفران

کاشت زعفران در مرحله اولیه هزینه نسبتاً بالایی دارد زیرا آماده‌سازی زمین و تسطیح و هزینه آبیاری قطره‌ای و چاله کنی و خرید پیاز زعفران را در همین سال انجام می‌دهید .از طرفی سال اول کاشت محصول زیادی هم برداشت نمی‌شود. ازاین‌رو کشت زعفران را باید به‌صورت سرمایه‌گذاری چندساله نگاه کرد.
خرید پیاز زعفران به این صورت است که در هر مترمربع به یک کیلو پیاز زعفران نیاز است مثلاً در 1 هکتار بستگی به کوچک و بزرگی پیاز به 6000 تا 10000 کیلو یا 6 تا 10 تن پیاز زعفران نیاز دارید برای خرید پیاز مرغوب حدوداً 5 تا 6 هزار تومان به ازای هر کیلو باید هزینه کنید.

تهیه زمین جهت کشت زعفران

در تهیه زمین به منظور کاشت زعفران لازم است توجه و دقت خاصی معمول شود ابتدا در فرصتهای مناسب در پائیز یا زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق می‌زنند در صورتی که شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد می‌توان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه نیز انجام داد.

در زراعت مکانیزه زعفران زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاو آهن شخم عمیق می‌زنند در بهار پس از قطع بارانهای بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک می‌کنند در مرداد یا شهریور پس از پخش 80 – 40 تن کود حیوانی و 200 کیلوگرم فسفات آمونیوم زمین را به صورت فارو درمی‌آورند و برای کاشت زعفران آماده می‌کنند.

سودآوری طرح کشت زعفران

از آنجا که زعفران گیاهی چندساله است یعنی پیاز زعفران را یک‌بار کاشته می‌شود و چند سال از آن برداشت می‌شود
میزان برداشت زعفران در حالت معمول به این شکل است.
در سال اول کاشت بین 1.5 تا 2 کیلو  در 1 هکتار
در سال دوم این مقدار به 4 تا 6 کیلو در هر هکتار

در سال سوم 8 تا 10 کیلو در هر هکتارو در سال‌های بعدی به 10 کیلو یا بیشتر در هکتار خواهد رسید
1 کیلو زعفران برابر با 2000 تا 2500 عدد گل است
مثلاً از 70 کیلو گل 1 کیلو زعفران خشک برداشت می‌شود
قیمت تقریبی زعفران در سال 1396 حدود 7 تا 8 میلیون است
متوسط درآمد در هر هکتار به‌صورت بدبینانه 5 میلیون تومان است
میزان درآمد شما برابر یک‌سوم فروش محصولتان است
البته باید این نکته را متذکر شوم که کشت زعفران سرمایه‌گذاری چندساله است و حداکثر سود شما از سال سوم به بعد است

خاک مناسب جهت کاشت و پرورش زعفران

بهترین نوع خاک برای کاشت زعفران خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد

زعفران در زمین های شور، رسی یا خیلی شنی رشد نمی کند بلکه بهترین نوع خاک برای رشد آن خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد، PH خاک باید بین 8 ـ 7 بوده، خاک مزرعه حاصلخیز و شیرین بوده و از علف های هرز پاک باشد در ضمن کاشت گیاه زعفران را باید در زمینی باشد که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد.

زمان مناسب برای کشت زعفران

از مرداد ماه تا مهر ماه می توان به کاشت زعفران اقدام نمود. پس از کاشت پیاز زعفران در زمین به مدت 7 ـ 4 و در بعضی مناطق تا 10 سال باقی مانده و محصول می دهد و از این نظر احتیاجی به کاشت مجدد زعفران در سال های بعد ندارد.

روش کاشت پیاز زعفران

برای کاشت پیاز زعفران ابتدا چاله‌های یک ردیف را با بیل درمی‌آورند و در داخل هر چاله از 15 – 3 پیاز قرار می‌دهند. عمق کاشت پیاز زعفران 20 – 15 سانتیمتر در نظر گرفته و در موقع کاشت سر پیازها باید رو به بالا قرار گیرد. پیازها در عمق 20 سانتیمتری در زمستان از سرما و یخبندان و سایر تنشهای محیطی و در تابستان از گرما زدگی مصون می‌مانند.

برای کاشت زعفران 5 – 4 نفر شرکت می‌کنند به این ترتیب که یک نفر با بیل چاله‌ها را درمی‌آورند دو نفر پیازهای قابل کشت را به صورت دسته‌های 3 تا 5 یا 15 تائی انتخاب می‌کنند.

نفر چهارم پیازها را در داخل چاله‌ها قرار می‌دهند و بقیه نفرات کار خود را ادامه می‌دهند تا تمام زمین زعفران کاشته شود. سرانجام سطح مزرعه را که نامسطح شده با بیل یا ماله‌ای که صاف و فشرده می‌سازند تا پیازها به خاک بچسبد. زمین کشت شده به همین صورت تا موقع آبیاری پائیزه رها می‌شود قبل از آبیاری در حدود 20 – 10 تن کود حیوانی کاملا پوسیده با بیل در سطح زمین پخش می‌نمایند. پس از انجام عمل کاشت زعفران روی شیارها را با ماله پوشانده و زراعت ردیفی به نظر می‌رسد.

مقدار و نوع پیاز زعفران

پیاز زعفران باید درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عاری از هر نوع بیماری بوده و سن آنها از 7 سال تجاوز نموده و پوست های اضافی و کپه هر پیاز را جدا می کنند. (کپه همان جای ریشه زایی در ته پیاز است که چوب پنبه ای و خشک می باشد) برای اینکه غده ها پس از کاشت زعفران مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند بهتر است قبل از کاشت زعفران با سموم جیوه ای از قبیل سرزان، تری تیزان، گرانوزال و برای هر 100 کیلو پیاز 500 ـ 300 گرم سم مصرف نمود.

مقدار لازم پیاز برای کاشت زعفران در هر هکتار 2 تن غده می باشد. اگر در سال هفتم به بعد غده ها بیرون آورده نشوند گیاه ضعیف شده و غده ها پوک می گردند و پس از یکی دو سال به کلی از بین می روند. در سال هفتم مقدار غده ای که از زمین می توان بیرون آورد 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.

مقدار و نوع کود برای کشت زعفران

کود هیومی فول (مخصوص زعفران)

گیاه زعفران به مواد غذایی فراوانی احتیاج دارد. از دادن کود تازه حیوانی بایستی خودداری شود و فقط کود پوسیده استفاده نمود. به طور کلی در هر هکتار زعفران کاری نیاز به 50 ـ 30 تن کود حیوانی پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایی مثل فسفر و پتاس به زمین داده می شود. مصرف 100 کیلو کود اوره به همراه 15 ـ 10 تن کود حیوانی برای هر سه سال یک بار می تواند بهترین پیشنهاد برای کشاورز زعفران کار به حساب آید.

نحوه آبیاری بعد از کشت زعفران

پس از کاشت پیاز زعفران در زمین مزرعه را باید بلافاصله آبیاری کرد در صورتی که قبل از کاشت زعفران مزرعه آبیاری شده باشد می توان آبیاری را چند روز پس از کاشت انجام داد. زعفران گیاهی است مقاوم به کم آبی و اولین آبیاری پاییزه باید حتما 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گل ها انجام گیرد.

اگر آبیاری جلوتر از مهرماه و به کرات انجام شود ابتدا برگ ها ظاهر می شوند و سپس گل ها پدیدار می گردند و در این صورت چیدن گل ها به سختی انجام خواهد گرفت و چه بسا گل ها بین برگ ها باقی مانده و از بین خواهند رفت.

پس از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود چون زعفران گیاهی مخصوص مناطق خشک است بنابراین به آب زیاد احتیاج ندارد ولی اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان چند آب به مزرعه داده شود، به درشت شدن پیاز زعفران کمک می کند.

سله شکنی پس از کاشت زعفران

بعد از آبیاری اول به محض گاورو شدن زمین سطح مزرعه باید سله شکنی شود به نحوی که پیازها صدمه نبینند بهترین وسیله سله شکنی کج بیل و بیل شیار دار و گاو آهن ایرانی و کولتیواتور است. سله شکنی باعث می‌شود که گلها به آسانی از خاک بیرون آمده و کود حیوانی با خاک مخلوط گردد.

در مواقعی که زارع نتوانسته باشد به زمین خود کود دهد قبل از اجام آبیاری می‌توان کود لازم را در سطح خاک پخش نموده و با شخم سطحی با خاک مخلوط نمود و بعد از این عمل که در واقع حکم سله شکنی را دارد جهت هموار نمودن زمین و چسباندن خاک به پیازهای زعفران زمین را ماله می‌کشند.

از بین بردن علفهای هرز

علفهای هرز از طریق رقابت با گیاه زعفران از نظر آب و مواد غذایی و نور خورشید سبب کاهش محصول می‌شود علاوه بر این ممکن است در مراحل کاشت زعفران و برداشت زعفران مزاحمتهایی ایجاد و میزبان تعدادی از بیماریها و حشرات و بخصوص نماتد باشد.

وجین مزرعه در هر موقع که علفهای هرز رشد کردند ضروری است. در مزارع زعفران اولین وجین بعد از آبیاری دوم انجام و این وجین باعث از بین رفتن علفهای هرز مزرعه زعفران می‌گردد.

به طور معمول اولین وجین زعفران بعد از برداشت گلهای زعفران و دومین آن در صورت لزوم به فاصله در حدود یک ماه قبل از آب سوم انجام می‌شود. در مورد مبارزه شیمیایی با علفهای مزرعه باید توجه کرد که چون اثر این علف کشها بر روی گیاه آزمایش نشده لذا باید به هنگام رشد بوته‌های زعفران از مصرف علف‌کش‌های شیمیایی خودداری شود.

برداشت زعفران

مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهی نخواهد داد و فقط تعدادی از غده هایی که درشت بوده و ذخیره غذایی کافی داشته اند گل داده و تولید محصول می کند.
بسته به عمق کاشت پداژه ها و بافت خاک، گل های زغفران طی یک تا دو هفته پس از آبیاری اول شکفته می شوند.  معمولاً اواسط آبان ماه گل های بنفش رنگی در مزرعه ظاهر می شود و به محض پیدایش اولین گل برداشت آغاز میشود.
گل های زعفران در صبح زود و به طور معمول یکجا برداشت می شوند، سپس در خارج از کشتزار، کلاله ها را از سایر قسمت های گل جدا می کنند.

پس از روییدن گل ها، حداکثر 3 تا 4 روز برای برداشت محصول فرصت وجود دارد.
در صورت عدم برداشت به موقع گل ها ریزش نموده و کلاله ها شکننده می شوند.

برای چیدن گل ها پیش از آنکه خورشید صبحگاهی بر مزرعه پوشیده از گل بتاباند، برداشت شروع و تا ساعت 9 صبح ادامه می یابد. عملیات گل چینی حدودا 25 ـ 15 روز به طور می انجامد.

آب و هوای مناسب جهت کشت زعفران

زعفران گیاهی است گرمسیری و در نقاطی که آب و هوای معتدل داشته و دارای تابستان های گرم و خشک و آفتابی و پاییز و زمستان نسبتا ملایم دارد، به خوبی رشد می کند و می شود در این مناطق کاشت زعفران را انجام داد. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد زیرا احتمال دارد گیاه به صورتی با محیط سازگار شود چنانچه در همدان که در ردیف شهرهای سردسیری ایران است، زراعت و کاشت زعفران نتایج رضایت بخشی داده است.  طبق بررسی ها دمای بالای ۴۰ درجه و کمتر از منفی ۱۷ درجه می تواند به پیاز زعفران آسیب بزند.

پیاز زعفران تابستان فعالیت ندارد، دوره بیداری و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگ هایش زرد شده و می خشکد و پیاز به خواب می رود پس زمین های گرم و خشک جای مناسبی برای کشت زعفران است.

خشک کردن کلاله زعفران

خشک کردن زعفران معمولا به به سه روش: سنتی، اسپانیایی و صنعتی انجام میگیرد. روش سنتی بالاترین عطر و رنگ را دارد. رنگی که در روش اسپانیایی به وجود می آید بهتر و با کیفیت تر از روش سنتی است ولی از نظر عطر روش سنتی بهتر است. در روش خشک کردن صنعتی از آون استفاده می شود.

کجاهای ایران می توان به کشت زعفران پرداخت؟

زعفران اصطلاحا گیاه جان سختی است؛ به این معنی که سرما و گرمای شدید را تحمل می کند اما این بدان معنا نیست که در هر آب و هوایی می توان زعفران کاشت و بازدهی قابل توجه هم داشت. چنان چه برخی علت کاهش عملکرد زمین های زعفران در سال های اخیر را گرمای شدید تابستان و آسیب دیدن پیاز ها می دانند.

اما هم اکنون در بیشتر نقاط کشور زعفران کاشت می شود. استان های خراسان در این زمینه پیشرو هستند و شیراز، اصفهان، سمنان، استان های پهنه زاگرس و اخیرا حتی گیلان (در مناطق دورتر از ساحل و کم باران) هم زعفران کاری دارند. تنها قید محدودکننده، نبود بارندگی یا رطوبت زیاد در تابستان است. چرا که در این فصل که فصل خواب گیاه است بارندگی موجب فساد پیاز می شود. خلاصه آن که ظاهرا زعفران در بسیاری از مناطق به عمل می آید. اما برای این که کار شما از نظر اقتصادی صرفه داشته باشد حتما باید به فکر انتخاب محل و زمین مناسب باشید تا بتوانید عملکرد مناسبی از زراعت خود دریافت کنید.

معضلات بازار کشت زعفران

با وجود افزایش سطح مزارع زعفران کشور میانگین برداشت این محصول یک کیلوگرم نسبت به دو دهه گذشته کاهش یافته و درحالی که در دو دهه قبل از هر هکتار مزرعه زعفران پنج کیلوگرم محصول برداشت می‌شد اما اکنون میزان برداشت به چهار کیلوگرم افت کرده است.

آموزش و ارتقا کشاورزان برای افزایش بهره‌وری بسیار ضروری است.

ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران در دنیا است و عمده صادرات زعفران ایران به اسپانیا می‌باشد. در صورتی که ایران زعفران را کیلویی ۲۰۰۰ دلار می‌فروشد اسپانیا این محصول را پس از بسته‌بندی با برند خود کیلویی ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ دلار در بازارهای جهانی می‌فروشد.

بیش از ۹۵ درصد از زعفران جهان در ایران تولید می‌شود اما ارزش افزوده این محصول نصیب کشورهایی نظیر اسپانیا (بزرگترین واردکننده زعفران ایران) می‌شود در صورتی که بیشترین زحمت برای طلای سرخ در ایران کشیده می‌شود چرا که برای به دست آوردن یک کیلوگرم زعفران خشک باید کشاورزان ساعت‌های متمادی ۱۷۰ هزار دانه گل را از کلاله جدا کنند و با حساسیت بالایی خشک کنند.

ضعف شرکت‌های ایرانی

ضعف شرکت‌های ایرانی در زمینه بسته‌بندی محصول منجر به از دست رفتن سالانه سود چندبرابری این محصول در صادرات گردیده‌است.
یکی از آفت‌های این محصول ارزشمند و صادراتی کشور این است که پیاز زعفران ایرانی به کشورهای همسایه قاچاق می‌شود و افغانستان یکی از کشورهای خریدار پیاز زعفران ایران است و در تولید این محصول پیشرفت‌هایی داشته است و هرچند که این کشور نمی‌تواند رقیب ایران باشد اما به هر حال رقبای تولید را هر چند کوچک نباید نادیده گرفت و مهم‌تر از همه اینکه پیاز زعفران ایرانی ثروت بخش کشاورزی و کشاورزان است که جلوگیری از خروج این محصول را بر مسئولان امر ضروری می‌سازد.

قاچاق پیاز زعفران

قاچاق پیاز زعفران که به طمع به‌دست آوردن سود ناچیز به مرور زمان می‌تواند موجب از دست رفتن مزیت رقابتی کشور در تولید این محصول ارزشمند می‌گردد.
در بازار زعفران چندین معما که به نظر پاسخی ساده دارند مدت‌هاست بی‌پاسخ مانده است. زعفران جزء محصولاتی است که ایران در آن مزیت رقابتی چشم‌گیری دارد.

کالایی ارزشمند، با قیمتی نسبتاً بالا و نیازمند شرایط اقلیمی خاص که دست بر قضا، این شرایط اقلیمی در ایران موجود است اما تمام جهان این محصول منحصر به فرد را با نام کشور اسپانیا و برندهای آن کشور می‌شناسند. شرکت‌های اسپانیایی زعفران وارد شده از ایران را بسته‌بندی می‌نمایند. صرف بسته‌بندی وبرندینگ این شرکت‌ها موجب گردیده تا محصول را با چندین برابر قیمتی که از ایران خریداری می‌نمایند به سایر کشورهای جهان صادر کنند. سؤال اینجاست که چرا شرکت‌های تولیدکننده زعفران در ایران، تولیداتشان را با بسته‌بندی قابل قبول و به تبع آن با قیمتی بالاتر به بازار جهانی صادر نمی‌کنند؟ از آن مهمتر چرا تلاش نمی‌کنند تا با برندینگ مناسب این محصول را در جهان با نام ایرانی تبلیغ کنند و بشناسانند؟….

به نظر نمی‌رسد که بسته‌بندی و برندینگ این محصول در سطح جهانی امری غیرممکن باشد، اما مشکلی است که در بازار زعفران به دردی مزمن بدل شده‌است.

خلاصه طرح کاشت، داشت و برداشت زعفران

عنوان فعاليت: کشت زعفران
ظرفيت : 10هکتار
اشتغال طرح: 66نفر فصلی
سرمايه ثابت طرح: 7173.51میلیون ریال
سرمايه گذاري کل طرح: 7543.68میلیون ریال
ميزان زمين طرح: 100000متر مربع
ميزان تسهيلات مورد نياز: 5280.58میلیون ریال
نقطه سربه سر توليد: 53.79%
مدت برگشت سرمايه: 3.51سال
نرخ بازدهی سرمايه: 20.47%