طرح توجیهی پرورش گیاهان دارویی و نکات مهم درباره آن

گیاهان دارویی، دارویی بسیار مفید برای سلامتی جسم و درمانی معجزه گر برای اقتصاد های ضعیف هستند که اگر کسی با اطلاعات و تحقیقات کامل وارد این عرصه شود دست خالی بیرون نرفته و میتواند آینده خود و بسیاری از اطرافیانش را تغییر دهد. در این مقاله قدم به قدم مراحلی که باید قبل از تولید و پرروش گیاهان دارویی بدانید نوشته و در اختیار شما قرار داده شده است.

گیاهان دارویی

گیاهان دارویی شگفتی سازان نسبتا نوظهور اقتصاد در عرصه کشاورزی هستند که به دلیل میل به مصرف گیاهان دارویی به ویژه گیاهانی بر پایه رژیمهای لاغری و چاقی، کاهش و افزایش در امیال مختلف انسانی مانند امیال جنسی، رفع افسردگی، افزایش انرژی و گیاهان دارویی موثر بر سلامت و زیبایی پوست و مو در جوامع مختلف در حال افزایش است و روز به روز بر قیمت آنها افزوده میشود. همچنین عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای شیمیایی تمایل مردم را به استفاده از گیاهان دارویی افزایش داده است.

بنابراین آینده شغلی کاشت و پرورش گیاهان دارویی چشم انداز روشنی خواهد داشت. میزان تجارت جهانی گیاهان دارویی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است و پیش بینی‌های بانک جهانی از ۵۰ برابر شدن آن تا ۳۰ سال آینده (سال ۲۰۵۰) حکایت دارد.

گیاهان دارویی دارای چه صفاتی هستند؟

امروزه گیاهانی به عنوان گیاه داروئى شناخته می شوند که دارای صفات زیر می باشند:

1. در پیکر این گیاهان مواد خاصی ساخته و ذخیره می شود که می تواند براى مداوا ی برخى از بیماریها مورد استفاده قرار گیرند . این مواد در طى فرآیندهای بیوشیمیایی به نام ‹‹متابولیت هاى ثانویه ›› تولید می گردند.
2. ممکن است اندام خاصی از گیاه حاوی مواد مؤثره باشد و تمام گیاه منبع ماده داروئی نیست.
3. معمولآً از اندامهای مورد نظر بصورت تازه استفاده نمی شود و باید تحت تأثیر عملیات خاصى مانند آنچه در این پروژه در نظرگرفته شده، فرآیند شده و سپس مورد استفاده قرار گیرد.
4. گیاهان داروئی بر خلاف سایر گیاهان (مانند غلات و سبزیجات ) مصارف خاصی دارند و براى تولید آنها سطوح زراعی محدودى نیز کفایت میکند.

حجم عمده‌ای از سطح زیر کشت گیاهان دارویی

حجم عمده‌ای از سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشور به محصولات معروفی، چون زعفران و گل محمدی اختصاص دارد و متاسفانه بسیاری از گیاهان دیگر، مورد غفلت تولیدکنندگان و کشاورزان هستند و نکته ی مهم تری که توجه بیشتری میطلبد اینست که اقلیم ایران یکی از مناسب‌ترین اقلیم‌ها برای پرورش گیاهان دارویی است! با این که پرورش و فرآوری گیاهان دارویی در ایران فرآیندی شناخته شده است اما آن چنان که باید و شاید از این ظرفیت استفاده نمی‌شود؛ گیاهان دارویی به اشکال مختلف قابلیت فرآوری و عرضه به بازار را دارند و منفعت چشمگیری هم به تولیدکننده و فراوری کنندگانش هدیه میدهد.

بازار گیاهان دارویی

بازار گیاهان دارویی صرفا مختص بازارهای داخلی نبوده و در کل جهان برای گیاهان دارویی ایران متقاضی وجود دارد، و همانطور که پیش تر نیز گفته شد این تقاضا رو به افزایش است. گیاهان دارویی گونه‌ها و مصارف مختلفی دارند، از این گیاهان نه تنها برای درمان بیماری‌ها بلکه در صنایع کنسروسازی، نوشابه سازی، ‌عطر سازی و غذایی نیز استفاده می‌شود.

این گیاهان به طور معمول در طبیعت یافت می‌شوند که حتی می‌توان بدون داشتن مزرعه، با شناسایی مناطق مختلف و گیاهان، با برداشت آن‌ها اقدام به فروش مستقیم و یا فرآوری آن‌ها نمود اما این روش برای شروع کار و ایجاد بازار فروش با سرمایه کم مناسب است چراکه برداشت از گیاهان خودرو و وحشی،  محدودیت‌های خاص خود را دارد و   بر همین مبنا، امروزه بسیاری از گیاهان دارویی را به صورت هدفمند در مزارع پرورش می‌دهند.

ویژگی‌های منحصر به فرد این گیاهان

از ویژگی‌های جالب این گیاهان می توان به نیاز کم آب، توانایی رشد در بسیاری از خاک‌ها و حتی امکان پرورش در آپارتمان را نام برد.
هزینه اولیه برای کاشت انواع گیاهان دارویی، متفاوت است. برای ورود به عرصه کشت و تولید گیاهان دارویی، می‌توان از گیاهان کم هزینه شروع کرد و به مرور با اضافه شدن سرمایه اولیه تان، پرورش گیاهان پر هزینه را به انجام رساند. شروع این کسب و کار با نیروی کار کم امکان پذیر است که به مرور با توسعه کار خود نیاز به کارگران بیشتر و بعضا تخصص بالاتر خواهید داشت.

اولین قدم بسیار مهم قبل از هر کاری!

نه تنها در کار کشاورزی بلکه در هر کار تولیدی دیگری قبل ازینکه اقدام به هرکاری کنید، بازار فروش محصول مورد نظرتان را بررسی کنید! قبل از تولید حتما به صورت عملی نه صرفا یکی، بلکه حداقل 10 خریدار برای محصول مورد نظر پیدا کنید، مقداری از محصول را از یک تولید کننده بخرید و ببرید به خریدارها بفروشید، لازم نیست در این مرحله سودی برای خود در نظر بگیرید چراکه سود اصلی شما در شناخت واقعی از بازار فروش است و می توانید کاملا متوجه بشوید که نحوه فروش و تسویه حساب و پارامترهای مهم درمورد محصول مدنظرتان چیست.

نکته مهم

پس صرفا با این حرف های معمول که فلان محصول الان مشتریان زیادی دارد اقدام به کار تولیدی نکنید و بدانید خیلی ها بر اساس همین حرف ها و اطلاع نداشتن از واقعیت بازار پا به عرصه تولید گذاشته و در زمان فروش محصول با ضررهای هنگفتی مواجه شده اند.

چه نوع گیاهان دارویی راه بندازیم؟

گیاهان دارویی، در حوزه کشاورزی، اگر شما پسته یا زعفران یا گندم بکارید، مشکل خاصی برای فروش آن نخواهید داشت چرا که تعداد زیادی تاجر و واسطه گر در این حوزه‌ها فعال اند. اما در حوزه گیاهان دارویی، فعالان بازار، گلایه‌های بسیاری از مشکلات فروش، نوسانات قیمت و دسترسی سخت به بازار دارند؛ مخصوصا با توجه به مشکلات و هزینه‌های انبارداری برخی گیاهان دارویی، لازم است شما بازاریابی فعالی داشته باشید تا بتوانید محصول را بدون زیان به فروش برسانید. در این زمینه آن چه مهم است این که در طرح کسب و کار خود، عوامل مختلفی، مثل فروش محصول خشک، تهیه عرقیات یا تهیه اسانس را در حالت‌های مختلف در نظر بگیرید.

ارتباط داشتن با کار گاهان تهیه اسانس و عرقیات

با چند کارگاه تهیه اسانس و عرقیات در ارتباط باشید تا محصول شما را بخرند یا حداقل به صورت حق العمل کاری، محصول شما را تبدیل به اسانس کنند. در این حالت انبارداری،  کم هزینه‌تر و فروش هم راحت‌تر خواهد بود. علاوه بر کارگاه‌های اسانس گیری، با مجموعه‌ای از عطاری‌ها و مراکز طب سنتی هم در ارتباط باشید تا بتوانید محصولات را راحت‌تر بفروشید.

کدام گیاهان خریداران بیشتری دارند؟

اشت گیاهان دارویی گران قیمت میتواند علاوه بر سودآوری برای کشاورزان نیاز به این محصول را در جامعه تامین نماید. مهمترین گیاهان دارویی گران قیمت در حال حاضر بابونه، بادرنجبویه، به لیمو، مریم گلی و آویشن میباشند.

فهرست گیاهان دارویی قابل کشت در ایران بسیار مفصل است و می‌توان به فهرست پنج گانه فوق، ده‌ها مورد دیگر را هم افزود. اما این بدان معنا نیست که شما انتخاب‌های متعددی برای کارآفرینی دارید بلکه وقتی به محدودیت‌های اکولوژیکی مثل ویژگی‌های خاک، نیاز به آب، وضعیت تابش و… توجه می‌کنید، ممکن است محصولات زیادی با شرایط منطقه شما منطبق نباشند و این نکته در پرورش گیاهان دارویی حتی گیاهی مثل آلوئه ورا بسیار حائز اهمیت و تعیین کننده میزان سود و ضرر و حتی در صورت نداشتن تحقیق صحیح و انتخاب نادرست، موجب ورشکستگی تولیدکننده باشد!

وقتی محدودیت‌های اقتصادی، مثل سرمایه اولیه و مقدار زمین موردنیاز را هم اضافه می‌کنید، ممکن است گزینه‌های شما محدودتر شود. در هر حال، آن چه اهمیت دارد، بررسی دقیق، حصول شناخت کافی درباره گیاه و الزامات کاشت، داشت و برداشت آن و سپس اقدام به سرمایه گذاری است.

استراتژیک عصاره گیاهان دارویی در دنیای امروزی

عصاره گیری از گیاهان داروئی به منظور تولید داروهای گیاهی یکی از مهمترین موارد مصرف این گیاهان است. رویکرد روز افزون استفاده از گیاهان داروئی و فراورده های حاصله از آنها نقش این گیاهان را در چرخه اقتصاد جهانی پررنگ کرده است به طوری که مصرف رو به تزاید آنها تنها اختصاص به کشورهای در حال توسعه نداشته بلکه یکی از فاکتورهای مهم بهداشتی کشورهای پیشرفته نیز محسوب می شود.

بر اساس گزارش FAO ارزش صادرات گیاهان داروئی در سال 1995 بالغ بر 1300 میلیون دلار بوده است. در چین در حدود 200 نوع گیاه داروئی مختلف کشت می شود و در سال 1995 با 337 میلیون دلار مقام اول را در صادرات گیاهان داروئی به خود اختصاص داده است. در ضمن تولید، عصاره گیری و اسانس گیری در همین کشور باعث اشتغال حدود 100 میلیون نفر شده است.

کشورهای اروپایی در سال 1989 اقدام به ورود گیاهان داروئی مختلف به ارزش 550 میلیون دلار نموده اند- که این رقم در سالهای اخیر به شدت افزایش یافته است- و در همان سال از این مواد 76 میلیارد دلار دارو، عصاره و اسانس ساخته و به همان کشورهای تولید کننده گیاهان داروئی برگردانده شد. طی سالهای 2001-2000 تعداد کارخانه های داروئی در دنیا دو برابر شده است. تقاضا برای عصاره گیاهان داروئی در جهان رو به افزایش است. و پیش بینی میشود آینده این کار روشن باشید.

سود بیشتر میخواهید؟

اگر به دنبال سود بیشتر هستید فراوری گیاهان دارویی را فراموش نکنید که نه تنها ارزش افزوده محصولاتتان را افزایش میدهد بلکه دردسرهای انبارداری بسیار کمتری نیز دارد و شما مجبور نمیشوید به دلیل شرایط سخت انبارداری بعضی از گیاهان دارویی، محصولتان را زیر قیمت بفروشید و متضرر شوید.

سرمایه مورد نیاز برای احداث یک واحد تولیدی در زمینه داروها و فرآورده های گیاهی بسیار هزینه بر است و به بیش از 2میلیارد تومان سرمایه اولیه نیاز دارد. البته برخی شرکت ها که در سال های قبل تاسیس شده اند با سرمایه کمتری شروع به کار کرده اند. فضای مورد نیاز برای این کار حداقل 500 مترمربع به اضافه انبار است.

مجوزهای لازم

برای شروع کار باید مجوزهای لازم را از چند نهاد اخذ کرد. این گونه فعالیت ها چون رابطه مستقیمی با سلامت و تندرستی افراد جامعه دارند سختگیری بیشتری در این خصوص می شود. اگر سرمایه گذاران قصد داشته باشند به صورت صنعتی و انبوه تولید داشته باشند، باید از وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (معاونت غذا و دارو) و وزارت جهادکشاورزی مجوزهای لازم را دریافت کنند.

ضمن اینکه گواهی و تاییدنامه هایی هم از سازمان های محیط زیست و اداره استاندارد باید دریافت شود.

اگر قرار به مشارکت با شرکت های دانش بنیان باشد باید تاییدیه معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری را هم ضمیمه کرد. ضمن اینـــکه برای تمدیــد گواهــینامه های ســاخت و بهره بــرداری در سررسیدآن به موقع تمدید شود.

ریسک ها و تهدیدهایی که وجود دارد

گیاهان دارویی همانطور که از اسمشان مشخص است باید عاری از آلودگی و آفت باشند تا ارزش دارویی، بهداشتی و خوراکی شان حفظ شود پس مهمترین نکته محافظت از بهداشت گیاه در زمان داشت، کاشت، داشت و برداشت است.

خام فروشی را باید بلای جان سرمایه های کشور دانست چون این رویکرد محدود به بازار نفت و معدن نشده و صنعت گیاهان دارویی را نیز دستخوش آسیب کرده است؛  ایران از لحاظ گونه های گیاهی یکی از غنی ترین کشورهای جهان به شمار می رود زیرا بیش از 8 هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده و کارشناسان معتقدند 2300 گونه آنها خواص دارویی دارد، اما در این بین فقط 100 گونه گیاهی فرآوری و مابقی به صورت فله و با بسته بندی نامناسب به خارج صادر می شود. کشت و برداشت سنتی یکی دیگر از چالش هایی است که این بخش را تهدید می کند و موجب می شود تا مواد اولیه و اصلی مرغوبیت کافی نداشته باشد.

نبود استفاده از تکنولوژی روز و تجهیزات مناسب برای این کار از جمله ضعف های این بازار است.

قدم اول در پرورش گیاهان دارویی چیست؟

گیاهان دارویی مثل سایر گیاهان دارای برگ، دانه یا گل می‌باشند که می‌توانند به مواد غذایی، دارو یا سایر محصولات اضافه شود. داشتن یک گیاه دارویی شفابخش در خانه می‌تواند به شما در معالجه سوختگی، سرماخوردگی و سایر موارد کمک کند، در حالی که این گیاه همچنان در حال رشد است و می‌تواند شما را دوباره کمک کند.

گیاهان برای رشد در هر باغ به نور آفتاب، خاک خوب زهکشی و توجه منظم نیاز دارند. این ایده خوبی است که قبل از کاشت گیاهان بدانید که چگونه گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها استفاده می‌شوند، بنابراین تنها آنچه را که استفاده می‌کنید پرورش بدهید. برای یادگیری نحوه پرورش گیاهان دارویی در یک باغ، ما را در ادامه همراهی بفرمایید.

بعد از تهیه وسایل لازم مثل گلدان مناسب، خاک خوب زهکشی شده و کسب اطلاعات لازم در مورد نحوه کاشت، نحوه آبیاری و ارزیابی تابش نور آفتاب می‌توانید با استفاده از سؤالات زیر کارتان را شروع کنید.

نکات مهمی که درباره گیاهان دارویی باید رعایت شود

1- واحد بسته‌بندي گياهان دارويي، توليد عصاره‌ها و اسانس‌هاي گياهي‏‏ بايد در خارج از شهر و دور از تجمع مردم و آلودگي هوا باشد. احداث كارخانه در محل‌هايي كه جاده خاكي دارند، نزديك كارخانجاتي كه مولد دود و گرد و غبار هستند، نزديك دامداري، مرغداري، بيمارستان‌ها و يا در مجاورت فاضلاب‌هاي آلوده مجاز نمي‌باشد.

2ـ مساحت زير بناي مفيد براي اين واحدها حداقل 500 مترمربع در نظر گرفته شود.

3ـ تقسيمات ساختمان بايد طوري در نظر گرفته شود كه حدود دو پنجم آن به سالن‌هاي توليد و بسته‌بندي و دو پنجم آن به انبارها اختصاص يافته و فضاي باقيمانده به طور مناسب جهت واحد كنترل، ناهارخوري، سرويس‌هاي بهداشتي و بخش اداري تقسيم گردد.

4- عمليات توليد بايد در محدوده معين با ابعاد مناسب انجام شود. به منظور ممانعت از آلودگي يا بهم ريختگي براي هر يك از عمليات توليد نظير بوجاري، خرد و آسياب كردن و بسته‌بندي گياهان دارويي بايستي فضاي جداگانه و معين در نظر گرفته شود.

5- در واحدهايي كه از گياهان دارويي به صورت تازه استفاده مي‌كنند بايد فضاهاي جداگانه­اي جهت نگهداري كوتاه مدت گياهان تازه، پاك كردن، شستشو و خشك كردن آنها در نظر گرفته شود.

6ـ ديوارها بايد تا سقف كاشي، قابل شستشو، بدون درز، يكنواخت و مقاوم باشند.

7ـ كف انبارها و سالن‌هاي توليد و بسته‌بندي بايد سنگ يا موزاييك، مقاوم و با كف شوي و شيب مناسب باشد.

8- سرويس‌هاي بهداشتي كارگران بايدكاملاً از انبارها و سالن‌هاي توليد و بسته‌بندي جدا و يا فاصله داشته باشند.

9- كليه قسمت‌هاي توليد بايد از نور كافي برخوردار بوده و داراي كانال‌هاي تهويه هوا با دريچه‌هاي مناسب باشند.

10- انبارها بايد طوري طراحي و ساخته شوند كه از شرايط خوب جهت نگهداري محصولات برخوردار باشند. درجه حرارت انبار مي‌بايد در محدوده 22 درجه سانتيگراد و ميزان رطوبت كمتر از 40% باشد.

11ـ انبارها بايد از تهويه مناسب و نور كافي برخوردار باشند.

12ـ در روي ديوارهاي انبار بايد دماسنج، رطوبت سنج و در كليه قسمت‌ها كپسول‌هاي آتش‌نشاني تعبيه گردد.

13ـ انبار و به خصوص زير سقف‌ها بايد سالي يكبار سمپاشي شود تا از نفوذ موش و حشرات جلوگيري به عمل آيد.

14ـ كليه درها و پنجره‌هاي بازشو جهت جلوگيري از ورود حشرات و پرندگان مي‌بايد مجهز به توري باشند.

15- كارگران بايد ملبس به روپوش و كلاه به رنگ روشن و كفش كار بوده و در هنگام توليد از ماسك مناسب و دستكش استفاده نمايند.

16- كارگران اين واحدها در موقع استخدام بايد مورد معاينات پزشكي و آزمايشات طبي لازم قرار گيرند و حداقل آزمايشات طبي لازم عبارتند از تست عدم اعتياد، عكسبرداري از ريتين، VDRL و آزمايشات انگلي و اين آزمايشات حداقل سالي يكبار بايد تكرار شود.

17- واحدهاي مذكور بايد داراي مسئول فني واجد شرايط جهت نظارت و كنترل عملي و فني بر امور توليد باشند.

18- حداقل كنترل‌هايي كه مي‌بايد در واحد بسته‌بندي گياهان دارويي انجام گيرد شامل تعيين جنس و گونه گياهي، تعيين مشخصات ماكروسكوپي و ميكروسكوپي بخش مورد استفاده گياه (مشخصات خرده نگاري)، درصد رطوبت، درصد اجسام خارجي آلي (Foreign organic matter)، ميزان خاكستر تام و خاكستر نامحلول در اسيد، كنترل ميكروبي و قارچي فرآورده، ميزان باقيمانده سموم در گياه (در صورت سمپاشي گياه به منظور دفع آفات نباتي)، كنترل بسته‌بندي نهايي از نظر وضع ظاهري و وضعيت جعبه‌ها و كارتن‌ها مي‌باشد و حداقل كنترل‌هايي كه مي‌بايد در واحد عصاره و اسانس گياهي انجام گيرد شامل تعيين جنس و گونه گياهي، كنترل ميكروبي و قارچي فرآورده، كنترل‌هاي فيزيكي عصاره يا اسانس، كنترل بسته‌بندي نهايي از نظر وضع ظاهري و … مي‌باشد.

19- واحدهاي فوق بايد داراي دستگاه‌ها و تجهيزات متناسب با نوع توليد شامل وسايل و تجهيزات شستشوي گياهان تازه، دستگاه خشك كن، دستگاه آسياب و خردكن، دستگاه بوجاري، دستگاه بسته‌بندي خودكار، تانك‌هاي عصاره و اسانس گيري و ذخيره وسايل آزمايشگاهي لازم باشند.

پرورش گیاهان دارویی باید در زندگی مردم نهادینه شود!

چون سبک زندگی بشریت به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌رود، ما هر لحظه از طبیعت دورتر می‌شویم ولی نمی‌توانیم از طبیعت فرار کنیم زیرا بخشی از طبیعت هستیم. از آنجا که گیاهان فرآورده‌های طبیعی هستند عاری از عوارض جانبی، نسبتاً بی خطر، سازگار با محیط زیست و جزو محصولات ارگانیک محسوب شده و در هر محل و منطقه ای در دسترس می‌باشند. از نظر طب سنتی گیاهان دارویی مزایای زیادی دارد که برای بیماری های مرتبط با فصول مختلف استفاده می‌شوند. پس نیاز است که برای نجات جان انسان‌ها پرورش گیاهان دارویی را رواج دهیم.

داروهای گیاهی سمبل امنیت و ایمنی می‌باشند

داروهای گیاهی برخلاف داروهای صنعتی و شیمیایی که برای انسان و محیط زیست ناایمن تلقی می‌شوند، سمبل امنیت و ایمنی می‌باشند. اگرچه این گیاهان به خاطر طعم و عطر و کیفیت دارویی شان اهمیت زیادی دارند اما محصولات مصنوعی عصر مدرن مدتی بود که از آن‌ها پیشی گرفته بودند. اما زمان وابستگی کورکورانه به محصولات مصنوعی به پایان رسیده و مردم با امید و امنیت به دامن طبیعت بازگشته‌اند. الان دقیقاً زمان آن رسیده که این نوع گیاهان را در سطح جهان تبلیغ کنیم و رواج دهیم.

خلاصه طرح

1. عنوان فعاليت: کشت و پرورش گیاهان دارویی و صنعتی در گلخانه 10000 متری
2. ظرفيت : 50 تن
3. اشتغال طرح : 27نفر
4. سرمايه ثابت طرح : 9262.61
5. سرمايه گذاري کل طرح : 9908.69
6. ميزان زمين طرح : 10000
7. ميزان زمين بنا : متر مربع
8. ميزان تسهيلات مورد نياز : 6009.82
9. نوع تسهيلات : وام
10. نقطه سربه سر توليد : 56.20
11. مدت برگشت سرمايه : 3.04