طرح توجیهی زنبورداری از پرورش زنبورعسل تا تولید عسل

طرح توجیهی راه‌اندازی کار زنبورداری و تولید عسل مرغوب
زنبورداری به عنوان یک فعالیت مکمل برای افزایش محصولات زراعی از لحاظ مدیریتی از اهمیت اقتصادی فوق العاده ای برخوردار می باشد.
زنبورداری کاری بسیار دشوار است و کسی که در آن هیچ سر رشته ای ندارد نباید وارد این کار شود چون ممکن است کل زنبورها را ازدست دهد.
زنبور عسل از حشرات اجتماعی است حتی اگر در خارج از کندو غذای کافی باشد نمی‌تواند به تنهایی زندگی کند.

با 30 کلنی زنبور عسل می توان یک زندگی را اداره کرد و کارآفرین شد.

آشنایی مختصر با زنبور عسل

زنبور عسل یا مُنج گونه‌ای زنبور است که عسل می‌سازد. زنبور عسل این کار را با گردآوری شهد گل‌ها در کندو انجام می‌دهد. در فارسی به زنبور عسل منگ، منج و مگس انگبین هم گفته می‌شود. زنبورهای هر کندو یکی از سه نوع زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر هستند.
زنبور ملکه مهمترین گونه در کندو بوده و به نوعی رهببر کندو است. اگر زنبور ملکه نباشد زنبورهای کارگر از جمع آوری شهد و تولید عسل درست میکشند. اگر در داخل کندو تخم روز وجود داشته باشد زنبورها شروع به تولید شفیره ملکه برای تولید ملکه جدید می‌کنند؛ در غیر این صورت کل کندو از بین میرود.
زنبورهای کارگر ماده بوده و همانطور که از اسمشان مشخص است کل کار جمع آوری و تولید عسل به عهده این گروه است.
زنبور نر هم فقط برای بارورکردن ملکه است و هیچ کار دیگری انجام نمیدهد.

از کجا شروع کنیم؟

برای شروع کار سال اول را کارآموزی کنید و با مطالعه کتابها و سایتهای زنبورداری و مشورت و آموزش از کسانی که سابقه زیادی در این شغل دارند خود را برای توانایی در این شغل محک بزنید.

به نظر من علاقمندانی که قصد شروع زنبور داری را دارند بهتر است سال اول با ۳ الی ۶ کلنی شروع کنند تا ضمن مشغولیت های زندگی با کار زنبور داری آشنا شوند. به نوعی سال اول را کارآموزی کنند و با مطالعه کتب و سایت های زنبور داری و مشورت و آموزش از کسانی که سابقه زیادی در این شغل دارند خود را برای توانایی در این کار محک زده و در ضمن نیاز خانواده خود را به عسل طبیعی برآورده کنند. در صورت تمایل به ادامه کار در سال دوم با ۲۰ الی ۳۰ کندو به عنوان شغل دوم و کمک هزینه زندگی ادامه دهند و با کارآزموده شدن و تجربه کسب کردن از خسارت های احتمالی وارده و پیدا کردن دلیل آن و سود بردن از موارد منفعت آور، برای سال بعد خود را آماده کنند. تهیه هر کندو ۳۲۰ هزار تومان هزینه دارد.

گونه های مختلف زنبور عسل:

1- زنبور عسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera)

گونه های مختلف این دسته:
زنبور عسل سیاه یا Apis mellifera mellifera
زنبور عسل ایتالیایی یا زنبور طلایی یا Apis mellifera ligustica
زنبور عسل قفقازی یا caucasica Apis mellifera
زنبور عسل کارنیولان یا Apis mellifera carnica
زنبور عسل ایرانی یا Apis mellifera meda

2- زنبور عسل شرقی یا هندی (Apis cerana)
3- زنبور عسل بزرگ (Apis dorsata)
4- زنبور عسل کوچک(Apis Florea)

زنبور عسل معمولی یا اروپایی مهمترین گونه شناسایی شده زنبور عسل است که عمده مباحث پرورش زنبور عسل مربوط به همین گونه می شود.

ویژگی عسل خوب چیست؟

امیدی در ارتباط با ویژگی عسل های خوب و طبیعی اظهار می کند: بسیاری از مردم تصور می‌کنند عسل طبیعی عسلی است که شکرک نزند و سفت باشد اما این تفکر اشتباه است. عسل طبیعی به دلیل این که حرارت نمی‌بیند حتما در بازه زمانی بین یک تا سه ماه شکرک می‌زند. تولید کنندگان به ۹۰ درصد عسل‌های موجود دربازار حرارت می‌دهند تا از شکرک زدن آنها جلوگیری کنند چون اکثر مردم با ویژگی‌های عسل طبیعی آشنا نیستند و عسل شکرک‌زده خریداری نمی‌کنند.

که عسل با کیفیت باید روان بوده و غلظت کمی داشته باشد. از آنجایی که قندهای موجود در عسل طبیعی کوچک مولکول هستند، اگر ظرف این عسل را کج بگیریم به راحتی از ظرف پایین سرازیرمی‌شود ولی عسلی که از خوراندن شکر به زنبور تولید شده باشد قندآن درشت ملکول است و غلیظ به نظر می‌رسد. هرچند تشخیص عسل با کیفیت به سختی و تنها از طریق تست و آزمایش نمونه عسل در آزمایشگاه امکان‌پذیراست ولی روش‌هایی وجود دارد که مردم عادی نیز بتوانند تا حدودی عسل مرغوب را از سایر عسل‌ها تشخیص دهند. اگرعسل خوب را درآب سرد قرار دهیم به سرعت خودش را می‌گیرد و سفت می‌شود و به سختی درآب سرد مخلوط می‌شود.

محل زنبورستان

برای شروع کار قبل از هر چیز باید بدانید محلی که قصد دارید در آن کندوها را مستقر کنید، کجاست و چگونه محیطی است، که برای زنبورها مناسب است و احتیاجات کلونی را برآورده می کند. ضمن اینکه محصول اضافه هم داشته باشد تا خودتان هم از آن استفاده کنید.

فضای مورد نظر

فضای مورد نظر باید از لحاظ شهد و گرده فراوان و مناسب شغل زنبورداری باشد. محیط فاقد گل و گیاه یا محیطی که گل و گیاه در آن کم بوده یا فقط مدت کوتاهی از سال گل وجود دارد، برای زنبور داری مناسب نیست. مهم ترین و اساسی ترین بخش زنبور داری، داشتن محیط مناسب است. جایی که در اکثر اوقات سال گل فراوان وجود داشته باشد، برای این کار مناسب است.

از چه گیاهانی استفاده شود و چه چیزهایی در دسترس باشد؟

گیاهانی چون درختان میوه شکوفه دار بهاره سیب، گلابی، انواع مرکبات، زردآلو، آلوچه و گیلاس، پنبه، آفتاب گردان، یونجه، شبدر، بیدمشک، گون، آویشن، نعناع، اقاقیا، بالهنگ، گیاهان زینتی و طیف بسیار وسیعی از دیگر نباتات زراعی، باغی، جنگلی و حتی گیاهان دارویی روی تپه ها و مراتع منابع شهد و گرده برای زنبورعسل محسوب می شوند.

وجود آبی آشامیدنی کافی در منطقه و نبود حیواناتی همچون خرس و پرنده زنبورخوار در منطقه
وجود راه ارتباطی برای حمل و نقل به محل و دسترسی آسان به بازار
رعايت فاصله 2.5 متر بين دو کندو ضروري است.
بهترين مکان استقرار برای زنبورهای عسل در يک باغ يا مزرعه بزرگي است که محصول آن بايد توسط زنبور عسل گرده افشاني شود.

در این شرایط شما بهترین راندمان تولید را از زنبورستان خود خواهید داشت. زیرا تولید عسل رابطه مستقیمی با عملکرد زنبورها و محیطی که در آن هستند، دارد.
اگر شما بهترین زنبوردار باشید ولی محیط فاقد گل و گیاه باشد، موفق نخواهید بود. زنبور نیز مانند سایر جانداران به آب احتیاج دارد. هرچه آب سالم و پاکیزه در دسترس تر باشد، بازده کندوها بالاتر می رود و زنبورستان از سلامت بهتری برخوردار خواهد بود

زنبورداری در ایران

سرانه تولید عسل در کشورمان 978 گرم است و سرانه مصرف عسل هم 961 گرم است.

زنبورداري در ايران سابقه قديمي دارد. در دوره هخامنشيان نگهداري زنبورعسل در ايران رواج داشته است و از عسل به عنوان یک ماده شيرين غذايي و دارويي استفاده ميكردند، 800سال قبل از ميلاد قدمت آشنايي ايرانيان با اين حشره مفيد است. با پيشرفت پرورش زنبورعسل در اروپا و امريكا و با ورود كندوهای مدرن و ملكه هاي هيبريد به كشور (از سال 1335 به بعد) علاقه مندانی در نقاط عسل‌خيز كشور به ايجاد واحدهای بزرگ صنعتي پرورش زنبورعسل توجه كردند.

نگهداری زنبورعسل در اكثر مناطق خوش آب و هوا و مستعد كشور زياد بوده و هست.در بعضي از مناطق نگهداری کندوهای بومی مرسوم است ولي امار سالهاي اخير نشان ميدهد كه كندوهاي بومي كم شده و جاي خود را به كندوهاي مدرن داده است. درحال حاضر زنبورداري در كليه مناطق ايران جز مناطق كويري كشور گسترش پيدا كرده است.

وسایل مورد نیاز برای پرورش زنبور عسل

کار زنبورداری هم وسایل مخصوص به خودش را دارد که در ادامه به معرفی آنها می پردازیم.

لباس مخصوص زنبورداری:

این لباس ها معمولا یکسره یا دو سره بود و بدن انسان را به طور کامل می پوشاند که باید با پوشیدن چکمه و سر گذاشتن کلاه مخصوص زنبورداری مورد استفاده قرار گیرد. پوشیدن دستکش چرمی یا پلاستیکی تا زمانی که بدن به نیش زنبور مصونیت پیدا نکرده است کمک کار شماست ولی بهتر است بعد از آن جز در موارد ضروری از دستکش استفاده ننمایید. بدون دستکش به راحتی می توانید کارهای زنبورداری را انجام دهید.

دودی:

در مواقع بازکردن درب کندو باید از دودی استفاده نمود. دودی معمولا با پوست و برگ درختان, کلش و… کار می کند. قبل از بازدید حتما باید کمی دود به کندو داده شود چرا که با استفاده از دود جمعیت کندو از حضور زنبوردار بر سر کندو مطلع می شوند و هنگام کار کمتر نیش می زنند.

اهرم:

از اهرم برای برداشتن درب کندو, جدا کردن قاب های به هم چسبیده, نظافت کندو و تراشیدن موم های اضافی استفاده می شود.

برس زنبور:

برای برس زدن زنبورها خصوصا هنگام برداشت عسل کاربرد دارد.

کاردک:

برای کارهای مختلف زنبورداری مورد استفاده قرار می گیرد.

سیم گالوانیزه:

برای سیم کشی قاب ها یا چارچوب ها از آن استفاده می شود.

موم دوز:

موم دوز دارای یک چرخ دندانه دار است که با داغ کردن آن در آب گرم و با استفاده از تخته موم دوز و حرکت دادن آن روی سیم چارچوب, سیم به ورقه موم دوخته می شود و می چسبد.

تخته موم دوز:

برای چسباندن یا دوختن برگ موم روی قاب های سیم کشی شده مورد استفاده قرار می گیرد.

موم بر:

دارای یک چرخ فلزی تیز است و برای بریدن برگ موم به ابعاد دلخواه از آن استفاده می شود.

ظرف غذا خوری:

به اشکال مختلف وجود دارد و در زمان تغذیه مصنوعی زنبورها از آنها استفاده می شود.

قفس ملکه:

برای حمل و نقل ملکه و معرفی آن به کندو به کار می رود.

چنگال مخصوص عسل:

برای درپوش برداری شان های عسل یا پولک تراشی در زمان استخراج عسل کاربرد دارد.

اکستراکتور:

برای استخراج عسل از آن استفاده می شود.

بهداشت و بیماری ها

زنبورعسل جانوری آسیب پذیر است و مانند سایر حیوانات به برخی از بیماری ها حساس است و متأسفانه بیشتر بیماری ها باعث انهدام بخش مهم یا تمامی کلونی های زنبور دار می شود یا ضمن خسارت به زنبوردار معالجه می شوند، که معمولاً تلفات ۳۰، ۴۰ درصدی را به همراه دارد و باعث ضرر و زیان فراوان می شود.

اقتصادی ترین اقدام برای جلوگیری از ابتلای زنبورها به بیماری توجه زنبوردار به بهداشت منطقه است. نزدیکی به دامداری یا مرغداری ها یا کارخانه های مواد شیمیایی یا کود، یا محل تخلیه زباله یا مزارعی که با آب فاضلاب آبیاری می شوند برای زنبورستان مساعد نیست، چون بوی بد، زنبورها را فراری می دهد و ممکن است برگشت به کندو نداشته باشند. زنبورها با توجه به شعاع پرواز خود ممکن است تا پنج کیلومتر از محل زنبورستان دور شوند، اما نزدیک بودن زنبورستان در فاصله ۵۰۰متری به خانه های مسکونی مشکلاتی را به وجود می آورد.

مشکلاتی از قبیل ورود به خانه ها به خاطر وجود مواد شیرین و بروز مشکل برای ساکنان یا ناتوانی زنبور در خروج از خانه که در این صورت با تلف شدن آن همراه است.

سود و زیان سرمایه گذاری

در واقع می توان کارکردن در این حوزه را در کنار کارهای دیگر راه انداخت و حتی حرفه ای برخورد کرد. آموزش صنعت زنبورداری در سراسر کشور مهیاست و این پتانسیل را دارد که بدون هیچ مشکلی، درآمد ایجاد کند.

برای شروع زمینی به مساحت ۱۰۰ تا ۱۵۰ مترمربع کافی است ولی باید برای سال های بعد گسترش داد، چون تولید در فضای محدود صرفه زیادی ندارد. مکانی که خودم کار می کنم حدود ۱۵۰۰ مترمربع است.

انواع عسل در زنبورداری

ما سه نوع عسل داریم:

• یک نوع، عسل طبیعی است. یعنی عسلی که به طور مستقیم از شهد گل به دست می آید.
• یک نوع دیگر داریم که اصطلاحا به آن عسل شکری می گویند. این عسل زمانی تولید میشود که زنبوردار در شرایط خاصی و در فصل بهار به زنبورهایش شکر میدهد.
• یک نوع عسل نیز، عسل های تقلبی است. این نوع عسل از طریق زنبور تولید نمی شود. بعضا از نشاسته این عسل را تهیه می کنند و بعد هم یک تکه عسل طبیعی را به آن اضافه می کنند و به آن عسل می گویند.

محصولات و تولیدات زنبورعسل

فرآورده‌‌های اصلی زنبور عسل و محصولات زنبورداران:

1. عسل
2. گرده گل
3. ژله رویال یا شاه‌انگبین: شاه‌انگبین یا ژلهٔ رویال (به انگلیسی: Royal jelly) از محصولات زنبورعسل می‌باشد.
   شاه‌انگبین نوعی ماده غذایی است که توسط زنبورهای عسل تهیه می‌شود و معمولاً همه لاروها در سه روز اول زندگی از شاه‌انگبین تغذیه می‌کنند. ماده‌ی پر انرژی و گران
4. بَره‌ موم: بره موم ماده‌ای شبیه موم و از تولیدات زنبور عسل است، حالت آن خمیری شکل و چسبناک با بوی مطبوع که رنگ آن از سبز تا قهوه‌ای تیره متغیر است. رنگ و عطر بره موم در مناطق مختلف متفاوت بوده و خصوصیات آن بستگی به نوع گیاهان موجود در هر منطقه دارد. بره موم، در هوای سرد، ترد و شکننده و در هوای گرم، نرم و چسبناک می‌شود.

گرفتن مجوز زنبورداری

شما میتوانید با داشتن 45 کلنی و دادن آمار به جهاد کشاورزی منطقه خود دفترچه زنبورداری بگیرید و از مزایای آن بهره‌مند شوید. یکی از مزایا، این است که میتوانید با توجه به سهمیه منطقه خود با توجه به تعداد کندوها شکر دولتی بگیرید و یا بیمه تامین اجتماعی بشوید. همچنین قادر به دریافت تسهیلات از جهاد کشاورزی میشوید.

خلاصه طرح زنبورداری

طرح پرورش 100 کندو زنبور عسل
ظرفيت تولید 3500 کیلو عسل در سال
اشتغال‌زایی طرح: 2 نفر
6-سرمايه ثابت طرح: 69 میلیون تومان
7-سرمايه گذاري کل طرح: 78 میلیون تومان
12-نقطه سربه سر توليد: 56%
13-مدت برگشت سرمايه تقریباً 2 سال
14-نرخ بازدهي سرمايه: 50%